Niedowład, zaburzenia równowagi i mowy, problemy z poruszaniem. To tylko niektóre powikłania jakie niesie za sobą udar mózgu. Po przebytym udarze niedokrwiennym mózgu konieczna jest wyspecjalizowana rehabilitacja. Podjęta szybko ułatwi w znacznym stopniu przywrócenie utraconych funkcji. Jak długo trwa taka terapia? Na czym polega i jak powinna przebiegać? O tym mówi w Ann Sebastianem Lewe, opiekun pacjenta z Ośrodka Rehabilitacji Neurologicznej NORMAN.
Co roku około 5,5 miliona osób traci życie z powodu udaru mózgu. W Polsce, statystyki zapadalności na udar to 175 przypadków na 100 000 mężczyzn i 125 przypadków na 100 000 kobiet.
Udar mózgu dość często objawia się zaburzeniami mowy
Svitlana Slyvchenko, Ann Asystent Zdrowia: Czym jest udar mózgu oraz jakie obszary funkcji pacjenta są najczęściej dotknięte?
Sebastian Lewe: Na wstępie chciałbym zaznaczyć́, że udar niedokrwienny stanowi około 80 – 85% wszystkich naczyniowych epizodów mózgowych. Natomiast udar krwotoczny około 10 – 15%. Z racji tego, że większość udarów mózgu to ogniska o charakterze niedokrwiennym, odniosę się właśnie do tego typu schorzenia.
Niedokrwienny udar mózgu występuje wtedy, gdy przepływ krwi do mózgu zostaje zablokowany, zwykle przez skrzep. Blokada ta prowadzi do niedotlenienia i niedożywienia tkanki mózgowej, co może skutkować jej uszkodzeniem lub śmiercią. Przyczyną takiego stanu może być tromboza – tworzenie się skrzepu w tętnicy mózgowej, lub zator – skrzep formujący się̨ w ciele, a następnie przemieszczający się do mózgu.
Głównymi czynnikami ryzyka udaru niedokrwiennego są̨ m.in.: wysokie ciśnienie krwi, choroby serca i cukrzyca. Jak również palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, niska aktywność fizyczna, a także wiek.
Objawy niedokrwiennego udaru mózgu charakteryzują się najczęściej:
- osłabieniem lub drętwieniem ciała (często po jednej stronie);
- zaburzeniami mowy (osoba doznająca udaru może mieć trudności z mówieniem, formułowaniem słów i rozumieniem mowy innych osób);
- zaburzeniami widzenia (możliwe są nagłe problemy związane z podwójnym widzeniem, niewyraźne widzenie lub utrata wzroku w jednym lub obu oczach);
- zawroty głowy i problemy z równowagą;
- intensywny ból głowy;
- zaburzenia postrzegania lub uwagi (może wystąpić zespół pomijania stronnego).
Rehabilitacja po udarze niedokrwiennym jest istotna dla maksymalnego odzyskania utraconych funkcji. Obejmuje ona najczęściej neurologiczną rehabilitację ruchową, ćwiczenia neurologopedyczne, a także rehabilitację neuropsychologiczną (dla pacjentów, u których w wyniku udaru ucierpiały funkcje poznawcze).
Udar mózgu: czas trwania rehabilitacji
Jak długo trwa proces rehabilitacji?
Czas trwania rehabilitacji po udarze mózgu może być bardzo różny. Uzależniony jest od wielu czynników, takich jak rodzaj i zakres zmian w mózgu spowodowanych udarem, wiek pacjenta, choroby współistniejące. A także chęć współpracy pacjenta z terapeutą, efektywność komunikacji, częstotliwość terapii, zastosowane metody oraz czas rozpoczęcia rehabilitacji. Często zdarza się, że pacjenci z poważniejszymi uszkodzeniami lub wielokrotnymi incydentami udarowymi nie odzyskują pełnej sprawności. Niemniej jednak, dzięki wsparciu doświadczonych terapeutów, pacjenci są w stanie osiągnąć maksymalny możliwy poziom sprawności.
Rehabilitacja po udarze mózgu może trwać kilka tygodni, kilka lat, a być może nawet całe życie. Objawy takie jak niedowłady, zaburzenia mowy, problemy z widzeniem, zawroty głowy, bóle głowy, nudności, wymioty czy zaburzenia równowagi, mogą ustępować w różnym tempie. Ważne jest ustalenie krótkoterminowych celów funkcjonalnych, które pomogą pacjentowi w codziennym życiu, takich jak mycie zębów, chwytanie kubka czy zakładanie skarpet. Realistyczne cele motywują pacjenta do dalszej terapii i pozwalają obserwować postępy.
Udar mózgu: rehabilitacja jest wielowymiarowa
Jakie są główne cele rehabilitacji po udarze mózgu?
Cele rehabilitacji neurologicznej po udarze niedokrwiennym mózgu są wielowymiarowe i obejmują odbudowę funkcji motorycznych, komunikacyjnych oraz poznawczo-emocjonalnych, aby maksymalnie poprawić jakość życia pacjenta i jego zdolność do samodzielnego funkcjonowania. Ustala się je indywidualnie dla każdego pacjenta, gdyż mimo podobnego schorzenia, nie ma dwóch takich samych przypadków. Każda osoba wymaga indywidualnego podejścia i opracowania spersonalizowanego procesu rehabilitacji. Warto zaznaczyć, że bardzo dużą rolę odgrywają choroby współistniejące, które nierzadko są właśnie przyczyną udaru. Je także trzeba uwzględnić w procesie rehabilitacji.
Rehabilitacja neurologopedyczna
W zakresie terapii neurologopedycznej główny nacisk kładzie się na przywrócenie zdolności komunikacyjnych. Terapia neurologopedyczna obejmuje ćwiczenia mające na celu przywrócenie funkcji mowy i rozumienia języka, ale nie tylko. Do neurologopedy trafiają również pacjenci z dysfagią, czyli zaburzeniami połykania, rurką tracheotomijną, czy też sondą służącą do karmienia pacjenta dojelitowo. Terapia dysfagii u doświadczonego w tym zakresie neurologopedy może przyczynić się do szybszego usunięcia rurki tracheostomijnej oraz sondy.
W przypadku afazji, czyli utraty zdolności do mówienia lub rozumienia mowy, specjaliści z dziedziny neurologopedii stosują specjalistyczne techniki, aby pomóc pacjentom w odzyskaniu jak największej sprawności komunikacyjnej.
Rehabilitacja neuropsychologiczna
Rehabilitacja neuropsychologiczna koncentruje się na aspektach poznawczych i emocjonalnych. Terapia obejmuje działania mające na celu rehabilitację takich funkcji jak pamięć, uwaga, funkcje wykonawcze oraz rozwiązywania problemów. Często koniecznie jest wsparcie psychologiczne i psychiatryczne. W ten sposób można pomóc pacjentom radzić sobie z emocjonalnymi konsekwencjami udaru, takimi jak depresja czy lęk.
Udar mózgu to choroba nie tylko pacjenta, ale i jego najbliższego środowiska
Jakie są główne zadania fizjoterapeuty w procesie rehabilitacji pacjenta po udarze mózgu?
Przede wszystkim przystąpienie do rehabilitacji powinno być poprzedzone weryfikacją dokumentacji medycznej pacjenta oraz fizyczną oceną stanu zdrowia. Dopiero wtedy fizjoterapeuta lub interdyscyplinarny zespół terapeutyczny, może przystąpić do opracowania indywidualnego planu rehabilitacji.
Gdy już plan terapii oraz cele terapeutyczne zostaną określone, rolą terapeuty jest realizacja założeń poprzez stosowanie odpowiednich technik terapeutycznych. Podczas pracy terapeuty z pacjentem istotna jest analiza zastosowanych terapii i monitorowanie odpowiedzi organizmu pacjenta na wdrożone leczenie. Właśnie z tego powodu tak korzystna jest indywidualna praca 1 na 1. Terapeuta widzi na bieżąco co dzieje się z pacjentem i reaguje adekwatnie do sytuacji. Czasami istnieje konieczność zmodyfikowania planu terapeutycznego.
Udar mózgu to choroba nie tylko pacjenta, ale także jego najbliższego środowiska. Dlatego rolą terapeuty jest również edukacja pacjenta oraz jego rodziny, np. w zakresie transferów pacjenta z łóżka na wózek lub odwrotnie. Przy tak trudnym i nagłym zdarzeniu jak udar mózgu, opiekunowie osób niepełnosprawnych, walcząc o zdrowie swoich bliskich, często sami popadają w kłopoty zdrowotne, zarówno fizyczne jak i psychiczne. Dlatego wsparcie opiekunów w procesie rehabilitacji jest wyjątkowo ważne. Osoba po udarze, ograniczona ruchowo, werbalnie i funkcjonalnie, sama sobie nie poradzi.
Udar mózgu: jakie ćwiczenia w celu rehabilitacji?
Jakie techniki i ćwiczenia są stosowane w rehabilitacji po udarze mózgu, aby poprawić sprawność ruchową i funkcje pacjenta?
Sebastian Lewe: Ćwiczenia dla pacjentów po udarze mózgu uzależnione są od jego aktualnego stanu zdrowia. Inne będą dla pacjenta wyłącznie leżącego, inne dla osoby poruszającej się na wózku, a jeszcze inne dla poruszającej się o lasce lub bez dodatkowego osprzętu. Aby dostosować odpowiednie ćwiczenia, fizjoterapeuta musi przede wszystkim wiedzieć co chce zrobić, jaki cel chce osiągnąć, czy dane ćwiczenie będzie odpowiednie. Następnie zaś zweryfikować, czy nie ma do niego przeciwwskazań od strony medycznej.
Ogólnie rzecz ujmując, ćwiczenia obejmują przystosowanie pacjenta do przyjęcia pozycji siedzącej, a następnie do pozycji stojącej. Kolejny etap to ćwiczenia w zakresie koordynacji ruchowej, balansu i poczucia ciała w przestrzeni. Tym sposobem przechodzimy do reedukacji chodu. To oczywiście bardzo duże uproszczenie, pod którym kryje się cały mechanizm terapeutyczny. Symultanicznie u niektórych pacjentów prowadzone powinny być ćwiczenia w zakresie przywrócenia funkcji mowy oraz połykania, a przy deficytach funkcji poznawczych, także ćwiczenia neuropsychologiczne.
W rehabilitacji po udarze mózgu najczęściej wykorzystywane metody to PNF, czyli proprioceptywne nerwowo-mięśniowe torowanie ruchu i NDT, czyli terapia neurorozwojowa. Obydwie metody, PNF i NDT, są uznawane za skuteczne w rehabilitacji neurologicznej i są często stosowane razem lub w połączeniu z innymi technikami rehabilitacyjnymi.
Rehabilitacja ma na celu poprawę jakości życia!
Jakie aspekty mobilności, równowagi i koordynacji są szczególnie ważne w rehabilitacji po udarze mózgu?
Ograniczenie mobilności pacjenta po udarze mózgu jest jednym z głównych problemów, który ma bezpośredni wpływ na jakość jego życia. Zaburzenia mobilności charakteryzują się trudnością w chodzeniu, utratą równowagi, osłabieniem mięśniowym, a także ograniczeniem zakresu ruchu w stawach. Te ograniczenia nie tylko wpływają na zdolność do samodzielnego poruszania się, ale także na ogólną zdolność do wykonywania codziennych czynności M.in. takich jak ubieranie się, jedzenie czy higiena osobista. Rehabilitacja po udarze mózgu ma na celu niwelowanie tych ograniczeń.
Równowaga jest niezbędna do utrzymania stabilnej postawy, zarówno w pozycji siedzącej, jak i stojącej. Praca nad równowagą jest istotna nie tylko dla poprawienia stabilności posturalnej, ale także dla zapobiegania upadkom. Rozwijanie umiejętności reagowania na utratę równowagi pomaga pacjentom efektywnie zapobiegać upadkom lub się przed nimi chronić.
Koordynacja obejmuje zarówno ruchy precyzyjne, jak i koordynację ruchów całego ciała. Udar może wpłynąć na zdolność do wykonywania precyzyjnych ruchów, które są niezbędne w codziennych czynnościach. Koordynacja ruchów całego ciała jest ważna dla skutecznego wykonywania bardziej złożonych czynności, jak chodzenie, schylanie się czy obracanie się. Natomiast koordynacja oka i ręki jest kluczowa dla zadań wymagających precyzyjnej interakcji pomiędzy wzrokiem, a ruchami rąk.
O ekspercie: Sebastian Lewe – od 15 lat pracuje w komercyjnej służbie zdrowia jako koordynator turnusów, a następnie manager jednego z najskuteczniejszych (wg opinii pacjentów) ośrodków rehabilitacji po udarze mózgu w Polsce. Pasjonat nowoczesnych rozwiązań technologicznych w komercyjnej opiece zdrowotnej.
*Serwis / aplikacja Ann dokłada wszelkich starań, aby treści składające się na zawartość serwisu były ścisłe i poprawne. Prezentowana treść dostarcza się jedynie w celach informacyjnych lub edukacyjnych. W żadnym zakresie nie zastępuje i nie może być utożsamiana z konsultacją czy poradą lekarską.