Zaburzenia ze spektrum autyzmu mogą dotknąć każdego, niezależnie od płci, pochodzenia etnicznego czy grupy społecznej. Najczęściej autyzm diagnozuje się pomiędzy 2. a 3. rokiem życia dziecka. Jednakże liczne badania dowodzą, że objawy zaburzeń ze spektrum autyzmu pojawiają się już u niemowląt. Jak ich nie przeoczyć? Co powinno zaniepokoić rodziców? Na te i inne pytania odpowiada mgr Patrycja Rutkowska, psycholożka z Poradni Zdrowia Psychicznego Scanmed Psyche w Krakowie.
– Objawy zaburzeń ze spektrum autyzmu można najczęściej zaobserwować już w pierwszych 3 latach życia i występują one u około 30 na 10 000 osób. Rozpoznanie jest 4 razy częstsze u chłopców niż u dziewczynek – mówi psycholożka Patrycja Rutkowska.
Autyzm, czyli brak umiejętności utrzymywania relacji z otoczeniem
Czym jest autyzm oraz jakie są jego przyczyny?
Patrycja Rutkowska, psycholożka: Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 autyzm to całościowe zaburzenie rozwojowe, które objawia się problemami w komunikowaniu uczuć w związkach społecznych oraz zaburzoną integracją wrażeń zmysłowych. Mówiąc jednak bardziej obrazowo, słowo autyzm wywodzi się z greckiego słowa ,,autos” czyli ,,sam”. To nam wskazuje na czym to zaburzenie może polegać – jest to określenie braku umiejętności utrzymywania relacji z otoczeniem.
Pewnym jest, że u źródła zaburzeń ze spektrum autyzmu leżą problemy neurologiczne. Jako najczęstsze powody ich powstania wymienia się m.in.: czynniki genetyczne, urazy okołoporodowe, uszkodzenia centralnego układu nerwowego oraz dziecięce porażenie mózgowe. Mogą to być również poważne infekcje i intensywne antybiotykoterapie w okresie niemowlęcym, alergie i osłabiona odporność immunologiczna czy obniżona zdolność do detoksykacji.
Ponadto czynnikiem zwiększającym ryzyko wystąpienia autyzmu u dziecka jest wiek ojca powyżej 40. lat, a także zaburzenia metaboliczne, takie jak nietolerancja glutenu i kazeiny.
Autyzm u niemowląt: brak kontaktu wzrokowego jest pierwszym symptomem?
Obecnie autyzm u dziecka wykrywa się zwykle dopiero w wieku od 1,5 roku do 3 lat, ponieważ jego objawy są rzadko widoczne u niemowląt. Czy możemy jednak rozpoznać autyzm u niemowlęcia?
Wymienię kilka najważniejszych rzeczy, które w pierwszym roku życia powinno zwrócić naszą uwagę:
- brak kontaktu wzrokowego – u zdrowego dziecka kontakt wzrokowy występuje ok. 2. miesiąca życia i stale się rozwija, dziecko odpowiada uśmiechem na uśmiech. Właśnie ten symptom określany jest jako pierwszy objaw autyzmu;
- brak reakcji na głos i dźwięk – dzieci najpierw reagują na dźwięki, odwracają główkę w kierunku dochodzącego bodźca, około 5-6. miesiąca reagują na głos i widok opiekunów. Po 10. miesiącu życia zaś zaczynają też reagować na swoje imię;
- brak lub znaczne opóźnienie gaworzenia;
- nadmiernie spokojne zachowanie;
- opóźnienie rozwoju motorycznego.
Ponadto niepokojące może być nadmierne prężenie się, opóźnienie w osiąganiu kolejnych umiejętności. M.in. takich jak podnoszenie główki, przekręcanie się z brzucha na plecy i odwrotnie, sięganie po przedmiot. Zawsze, gdy rodzic czuje niepokój o prawidłowy rozwój w tym aspekcie, powinien udać się do specjalisty. Może być to neurolog lub fizjoterapeuta.
Autyzm u niemowląt i dzieci w wieku poniemowlęcym: objawy mogą być różne
A co może wskazywać na autyzm u dzieci w wieku poniemowlęcym?
Dziecko kończąc rok powinno już reagować na swoje imię, pojawiają się pierwsze słowa. Około 14. miesiąca życia alarmującym może być brak gestu wskazywania palcem, jak również brak gestów używanych do komunikacji, np. papa. W 18. miesiącu życia, dziecko zaczyna bawić się w zabawę „na niby”. Dość często zabawa polega na karmieniu lalki. W wieku 2 lat dziecko powinno używać w sposób sensowny zdań złożonych z 2 słów. Zdania te powinny być wypowiadane spontanicznie, nie tylko powtarzane.
Inne wczesne objawy autyzmu, które możemy zaobserwować przed 3 rokiem życia to: unikanie kontaktu wzrokowego, stałe preferowanie samotnej zabawy, opóźnienie rozwoju mowy, a także protestowanie na zmiany w codziennej rutynie albo w otoczeniu.
Do objawów autyzmu zaliczamy również powtarzalne zachowania, m.in. trzepotanie dłońmi, wprawienie przedmiotów w ruch wirowy, kręcenie się oraz wąskie i intensywne zainteresowania. Nietypowe lub intensywne reakcje na dźwięki, zapachy, faktury, światło lub inne bodźce, np. zakrywanie uszu i płacz w reakcji na zwykłe dźwięki, unikanie dotyku, domaganie się jedzenia tylko jednego rodzaju pokarmów, czy też duża niechęć do dotykania niektórych powierzchni, również mogą być sygnałem ostrzegawczym.
Pamiętajmy, że nigdy wszystkie te objawy nie wystąpią razem. Każde dziecko może rozwijać się inaczej, jedne nie będą nawiązywały kontaktu wzrokowego w ogóle, inne bardzo rzadko, a jeszcze inne tylko w określonych sytuacjach. Jednak gdy rodzice widzą w swoim dziecku kilka z wyżej wymienionych objawów jest to wskazówka, żeby udać się do specjalisty.
Autyści nie potrafią bawić się jak ich zdrowi rówieśnicy
Mówi się, że cechy zachowania, które mogą wskazywać na autyzm, łatwo zaobserwować podczas zabawy dziecka. W jaki sposób bawi się dziecko z autyzmem?
Autyści nie potrafią bawić się jak ich zdrowi rówieśnicy. Ich zabawa jest schematyczna, zwykle samotna, oparta na znanym scenariuszu. Dzieci te gromadzą, porządkują, układają przedmioty. Nie mają zdolności naśladowania, dlatego też nie są zainteresowane np. śpiewaniem piosenki z pokazywaniem. Ponadto podczas zabawy dzieci ze spektrum nie wykorzystują symboli.
O ekspertce:
mgr Patrycja Rutkowska – psycholog dziecięcy w Poradni Zdrowia Psychicznego Scanmed PSYCHE. Ukończyła studia magisterskie na kierunku Psychologia o specjalności kliniczno-sądowej. Pracuje z najmłodszymi dziećmi jako psycholog w żłobku i przedszkolu oraz w poradni specjalistycznej. Przyjmuje pacjentów od 1. do 18. roku życia. Oprócz pomocy psychologicznej dla dzieci, placówka zajmuje się leczeniem depresji, zaburzeń nastroju i zaburzeń nerwicowych, a także napadów paniki i zaburzeń emocjonalnych.
Autor: Svitlana Slyvchenko, Ann Asystent Zdrowia