Wcześniak to dziecko urodzone przed 37. tygodniem ciąży. W Polsce co roku rodzi się ponad 20 tysięcy wcześniaków. Co to jest wcześniactwo i jakie są przyczyny porodu przedwczesnego? Z jakimi problemami borykają się takie dzieci? Na te i inne pytania odpowiada Urszula Zimoląg z Fundacji Wcześniak Rodzice-Rodzicom.
17 listopada obchodzimy Światowy Dzień Wcześniaka. Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia za noworodka przedwcześnie urodzonego uważa się dziecko urodzone po ukończeniu 22. a przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży.
Wcześniak: rzadko kiedy wiemy, że dziecko urodzi się przedwcześnie
Svitlana Slyvchenko, Ann Asystent Zdrowia: Jak często rodzą się wcześniaki? Czy już w trakcie ciąży wiadomo, że dziecko urodzi się przedwcześnie?
Urszula Zimoląg: Statystyki światowe pokazują, że co 10 dziecko to wcześniak. W Polsce sytuacja jest nieco lepsza – 1 na 12 dzieci rodzi się przedwcześnie. Jeśli pomyśleć, że grupa w przedszkolu liczy średnio 15-20 przedszklaków, okazuje się, że w każdej z nich może być jedno przedwcześnie urodzone dziecko. Jak podaje Główny Urząd Statystyczny, w zeszłym roku odnotowanych zostało 24 523 urodzeń przedwczesnych.
Czy wiadomo w trakcie ciąży, że dziecko się urodzi wcześnie? Byłoby wspaniale, gdyby wszyscy rodzice mogli wiedzieć i przygotować się na to Najczęściej niestety tylko w przypadku ciąży mnogiej oraz niektórych patologii możemy stwierdzić, że prawdopodobnie dziecko pojawi się na świat przedwcześnie. W innych zaś sytuacjach jest to zaskoczenie zarówno dla lekarzy, jak i dla rodziców.
Nasza obecność jest dla nich bardzo ważna
Jak rodzice reagują na wieść, że ich dziecko urodzi się przedwcześnie?
Kiedy na świat przychodzi wcześniak, rodzice często nie do końca rozumieją co się właśnie wydarzyło i jakie to będzie miało konsekwencje. Są zagubieni i niewiele wiedzą co jest z ich dzieckiem. Jest to wyjątkowy i trudny czas. Ale warto pamiętać, że pozytywne nastawienie jest bardzo ważne. A o nie nietrudno, gdy przyjrzymy się rozwojowi neonatologii w ostatnich latach.
Przede wszystkim należy wiedzieć, że obecność rodzica przy dziecku jest ważna dla jego rozwoju. Można zapytać personel medyczny, czy możemy wziąć swoje dziecko na ręce. Jeżeli dotyk nie jest możliwy, pamiętajmy, że możemy mu cichutko czytać i śpiewać. To brzmi trochę magicznie, ale dziecko wszystko odczuwa i nasza radość z jego przyjścia na świat może znaczenie polepszyć parametry.
Wcześniak: istnieje wiele powodów przedwczesnych narodzin
Dlaczego rodzą się wcześniaki? Jakie są przyczyny?
Istnieje wiele powodów przedwczesnych narodzin. Przyczyny wcześniactwa można podzielić na te, które są zależne oraz te, które są niezależne od stylu życia, odżywiania się i ogólnie dobrostanu kobiety ciężarnej. Do pierwszych możemy zaliczyć stresy, nadmierny wysiłek fizyczny, wiek poniżej 17 lub powyżej 35 roku życia, a także nieodpowiednie odżywianie czy nawet nienależyta higiena osobistą. Grupa czynników, na którą nie mamy wpływu, to zakażenia, wady budowy narządów rodnych, wcześniejsze poronienia oraz choroby przebyte przez ciężarną. Matki wcześniaków często się obwiniają. Myślą, że coś zrobiły nie tak, że nie umiały donosić ciąży. Warto więc podkreślić, że nie jest to niczyja wina.
Również należy pamiętać o tym, że musimy się badać w trakcie ciąży. Znajdować się pod opieką nie tylko lekarza, ale również położnej. Bez względu na to, czy ciąża jest zagrożona, czy przebiega prawidłowo – opieka nad kobietą ciężarną jest bardzo ważna.
Wcześniak do końca życia zostaje „wcześniakiem”
Wiele osób uważa, że wcześniak to „normalne” dziecko, tylko mniejsze. Jak jest naprawdę? Z jakimi problemami borykają się wcześniaki? Jakie są problemy kliniczne związane z wcześniactwem?
Urszula Zimoląg: Wszystko zależy od tego, w jakim wieku się dziecko urodziło – czy mówimy o skrajnym wcześniactwie, czyli poniżej 27 tygodnia ciąży, czy jednak już jest bliżej wyznaczonego terminu porodu. Po narodzinach wcześniaka jak najwcześniejsza diagnostyka i możliwie szybkie rozpoznanie ewentualnych wad towarzyszących wcześniactwu odgrywają ogromną rolę.
Noworodki najmniej dojrzałe przy urodzeniu są niewydolne oddechowo. Ich płuca są na tyle niedojrzałe, że musimy im z tym oddychaniem pomóc. U wcześniaków dość często występują też problemy z układem trawiennym. Dziecko urodzone przed 34. tygodniem musi być karmione za pomocą sondy ze względu na niedojrzałość koordynacji ssania, przełykania i oddechu. Dużo wcześniaków uczy się jeść. Czasami nauka łatwiej przebiega w przypadku butelki. Warto zaznaczyć, że pierwszy pokarm jest bardzo ważny. Nie należy rezygnować z odciągania siary. Nawet kilka kropelek dla dziecka mogą być bardzo użyteczne. Pokarm matki, podawany nawet w minimalnych ilościach, nawilża i odżywia śluzówkę jamy ustnej, przełyku oraz żołądka.
Problemów jest naprawdę bardzo dużo. Są to po prostu różne niedojrzałości organów, m.in. nerek i wątroby, a także uszkodzenia neurologiczne, kardiologiczne. Jak również wylewy do centralnego układu nerwowego oraz krwawienia dokomorowe, które mogą skutkować poważnymi zaburzeniami rozwojowymi. Przedwczesne urodzenie naraża także noworodka na ryzyko powikłań infekcyjnych, takich jak np. zapalenie płuc. Noworodki urodzone przedwcześnie są zagrożone dysharmonią rozwojową, dlatego ich rozwój powinien być nadzorowany do wieku szkolnego.
Nie jest też tak, że wyjście ze szpitala oznacza koniec problemów. Chociaż w sporej części przypadków właśnie tak się dzieje. Każdy wcześniak zostaje „wcześniakiem” do końca życia. Często u takich dzieci diagnozuje się autyzm, problemy ze słuchem czy wzrokiem. Niektóre nigdy nie nauczą się chodzić czy będą miały poważne problemy z odżywianiem.
Wiek skorygowany a biologiczny
A czym jest wiek skorygowany?
Jest to wiek dziecka, liczony od planowanego terminu porodu. Podaje się go w odróżnieniu od wieku urodzeniowego, który liczymy chronologicznie od daty urodzenia dziecka. Używamy go, aby móc prawidłowo ocenić rozwój wcześniaka w późniejszym etapie jego życia. Nie możemy przecież wymagać od dzieciaka, który urodził się np. w 24 tygodniu ciąży, że będzie on w wieku 9 miesięcy zachowywał się i funkcjonował jak 9-miesięczne dziecko urodzone w terminie. Często rodzice martwią się, że ich dziecko rozwija się wolniej niż inne dzieci. Wtedy tłumaczymy im, żeby patrzyli właśnie na wiek skorygowany, a nie biologiczny. Rozwój wcześniaka będzie odpowiadać jego wieku skorygowanemu.
Co ważne jednak takich dzieci szczepimy zgodnie z ich biologicznym wiekiem, chyba że występują przeciwwskazania lekarskie.
W zeszłym roku w Niemczech zostało opublikowane badania dotyczące pierwszych „bardzo wczesnych wcześniaków”, które aktualnie kończą 40 lat i zmagają się z różnymi obciążeniami zdrowotnymi. A więc przedwczesne urodzenie skutkuje na zdrowie także w wieku dorosłym?
Niektóre choroby pozostają z dzieckiem na zawsze. Mówimy tutaj o autyzmie czy wadach wzroku. Jednakże nie ma jakichś specjalnych badań, które pokazywałyby, że przedwczesne urodzenie skutkuje na zdrowie w wieku dorosłym.
Wcześniak: niestety nie istnieje jednego ośrodka z kompleksową opieką
Jak wygląda opieka nad wcześniakiem po wyjściu ze szpitala? Kiedy zgłosić z wcześniakiem do specjalisty?
To, jak długo dziecko zostanie w szpitalu, zależy od jego stanu i jest sprawą indywidualną – decyduje o tym lekarz prowadzący. Przyjmuje się, że dziecko może wyjść do domu, jeśli potrafi samodzielnie ssać oraz oddychać.
Wszystko, na co należy zwrócić uwagę, znajduje się w karcie wypisu. Rodzic dostaje listę specjalistów, do których należy się udać. Jest ona bardziej poszerzona niż standardowa. Znajdują się na niej m.in. audiolog, neonatolog, kardiolog, neurolog i fizjoterapeuta. Jak również okulista, ortopeda i inni w zależności od potrzeb zdrowotnych dziecka. Polecamy rodzicom także zwracać się do lekarza w każdorazowo, gdy zauważają jakieś niepokojące sygnały. Niestety, nie ma jednego ośrodka, który by przejął kompleksową opiekę medyczną nad wcześniakiem i w którym rodzice znaleźliby wszystkich specjalistów. W dużych miastach z opieką nad wcześniakiem nie jest tak źle, ale w małych ona praktycznie nie istnieje.
Fundacja Wcześniak Rodzice-Rodzicom została założona z inicjatywy Magdaleny i Tomasza Makaruków, rodziców Joachima, który urodził się w 29 tygodniu ciąży. Celem Fundacji jest wsparcie rodziców dzieci urodzonych przed 36. tygodniem ciąży. Cel ten realizowany jest przede wszystkim przez ułatwienie dostępu do informacji o wcześniakach oraz zapewnienie wsparcia przez kontakt z rodzicami, którzy przeszli tę samą drogę. Jedną z inicjatyw Fundacji jest „Niezbędnik rodzica wcześniaka”.
Autor: Svitlana Slyvchenko, Ann Asystent Zdrowia