W jaki sposób nasz organizm może komunikować nadmiar emocji i stres? Na przykład mrowieniem, napadowym drętwieniem, a nawet zawrotami głowy. Zespół tego typu objawów nazywamy tężyczką. Jakie są rodzaje choroby? W jaki sposób diagnozuje się tężyczkę? Jak leczy się dolegliwość? Między innymi o tym rozmawiamy z dr hab. n. med. prof. nadzw. Kazimierzem Tomczykiewiczem, specjalistą neurologiem.
Napady tężyczki mogą przypominać udar
Aleksandra Mazur, Ann Asystent Zdrowia: Czym jest tężyczka i jakie są objawy choroby?
dr hab. n. med. prof. nadzw. Kazimierz Tomczykiewicz: Tężyczkę definiujemy jako zespół objawów związanych ze wzmożoną pobudliwością nerwowo-mięśniową. Występuje wiele rodzajów nadpobudliwości, przy czym ta konkretna związana z tężyczką wzmożona pobudliwość nerwowo-mięśniowa dotyczy końcówek nerwów i może być oceniana w badaniu elektromiograficznym. Do zespołu objawów, jakie wywołuje, możemy zaliczyć m.in. napadowe drętwienia, mrowienia, często połączone z uczuciem lęku, niepokoju, zawrotami głowy, uczuciem bicia, kołatania serca.
W nasilonych napadach pojawiają się kurcze mięśni w postaci tzw. ręki położnika, kurcz mięśni twarzy i języka utrudniający mówienie. Napady tężyczki, szczególnie u młodych osób, są niekiedy powodem przyjęcia do szpitala czasami jako podejrzenie udaru mózgu między innym ze względu na zaburzenia mowy (mowa staje się bełkotliwa).
Należy wspomnieć, że napady nie zawsze występują – są one pewną skrajnością. Wyróżniamy stany przewlekłej tężyczki, kiedy chorzy zgłaszają gorsze samopoczucie, poczucie zmęczenia, problemy z koncentracji. Część tych objawów jest zupełnie niecharakterystyczna dla jednej jednostki chorobowej. Wymaga to różnicowania np. z zespołem przewlekłego zmęczenia. Wszystko zależy od tego, jak chory sam prezentuje objawy i na tej podstawie trzeba dobierać jednostki chorobowe, które bierzemy pod uwagę jako powód dolegliwości.
Tężyczka utajona a hiperwentylacja
Jakie są rodzaje tężyczki?
Tężyczkę możemy podzielić na tężyczkę jawną i utajoną. Przyczyną tężyczki jawnej jest niedobór wapnia. Częściej występuje ona u dzieci, ewentualnie u osób po operacjach usunięcia przytarczyc – najczęściej niechcianym, spowodowanych zabiegami na tarczycy. Do tężyczki jawnej mogą też prowadzić diety eliminacyjne, w których jest niedobór wapnia. Drugi typ, czyli tężyczka utajona – wbrew powszechnej opinii – najczęściej nie jest związana z niedoborem magnezu, ale z hiperwentylacją i rozwijającą się zasadowicą.
W literaturze anglojęzycznej określana jest jako hyperventilation syndrome, czyli zespół związany z hiperwentylacją. U podłoża tej postaci tężyczki leżą różne zaburzenia emocjonalne, chociażby zespołu lęku napadowego czy różnych sytuacji stresowych. Wywołują one nieświadomą hiperwentylację, powodującą zmianę pH krwi na zasadowe co z kolej powoduje wystąpienie nadpobudliwości.
U podłoża tężyczki leży stres
Czyli można powiedzieć, że tężyczka utajona jest objawem somatycznym związanym z emocjami i psychiką?
W większości przypadków – powiedziałbym, że 80-90 procent osób dorosłych i nastoletnich – u podłoża tężyczki leży stres, hiperwentylacja które powodują występują napadów tężyczkowych. Typowo w badaniu neurologicznym występuje objaw Chwostka czy Trousseau. Objaw Trousseau prowokowany jest pomiarem ciśnienia tętniczego krwi. Wtedy, kiedy choremu zaciskamy rękę mankietem, pojawia się kurcz mięśni ręki i ułożenie jej w tzw. rękę położnika. W badaniu przedmiotowym możemy też wywołać objaw Chvostka, czyli opukując mięsień twarzy w okolicy kości jarzmowej, prowokujemy do pojawienia się kurcz mięśni okolicy kącika ust. Należy wiedzieć, że objaw Chvostka nie jest typowym objawem klinicznym tężyczki, ponieważ u części zdrowych osób też można go wywołać.
Jakie są czynniki sprzyjające tężyczce?
Na pewno do czynników predysponujących należą występujące objawy u któregoś z rodziców. Uważa się, że jednym z elementów sprzyjających, należących do czynników psychicznych sprzyjających pojawieniu się tężyczki, jest nadopiekuńcza matka. Czynnikiem być może także reagowanie nadmiarem emocji na pewne sytuacje życiowe, co wiąże się z hiperwentylacją. Kolejnym czynnikiem są różne diety eliminacyjne, w których może wystąpić niedobór mikroelementów. Myślę, że typ osobowości i duże stresy też są elementami sprzyjającymi pojawieniu się objawów.
Tężyczka – diagnostyka
Jakie badania wykonuje się w przypadku podejrzenia tężyczki?
Oczywiście zawsze wykonujemy badania biochemiczne krwi, aby określić, czy jest to tężyczka jawna czy utajona. Oznaczmy więc poziom wapnia, magnezu, potasu, fosforu. Dlaczego fosforu? Ponieważ nadmiar fosforu też wywołuje objawy tężyczki. W przypadku zasłabnięć które mogą towarzyszyć tężyczce , wykonujemy badania EKG, EEG aby wykluczyć różne zespoły związane z zaburzeniami rytmu serca czy z padaczką. Istotne jest także określenie poziomu parathormonu.
Jeśli mamy kogoś z podejrzeniem tężyczki, to – oprócz wymienionych przeze mnie badań – podstawowym, które pokazuje nadpobudliwość, jest badanie elektromiograficzne, czyli badanie EMG. To, co jest charakterystyczne, to występowanie wyładowań tężyczkowych. Czym się one charakteryzują? Tym, że w warunkach normalnych nie występuje samoistna nadpobudliwość. Próba tężyczkowa polega na sprowokowaniu wystąpienia nadpobudliwości. Pierwszym elementem jest niedokrwienie, czyli zmiana pH krwi na kwasowe. Później hiperwentylujemy chorego i zmieniamy pH krwi na silnie zasadowe. I kiedy krew wraca z powrotem do niedokrwionej ręki, to prowokuje pojawienie się nadpobudliwości i wystąpienie wyładowań multipletów, czyli wielokrotnych wyładowań jednostki ruchowej w mięśniu. Jest to na tyle charakterystyczne, że człowiek nie jest w stanie sam wywołać skurczu o takiej częstotliwości.
W zależności od tego, co wychodzi w badaniach, możemy dopiero podejmować dalsze kroki. Jeżeli badania są prawidłowe, to tym, co najczęściej leży u podłoża tężyczki osób dorosłych czy młodzieży, jest hiperwentylacja. Należy pamiętać, że rodzajem hiperwentylacji jest także zbyt częste wzdychanie czy ziewanie – to również może to doprowadzać do napadów tężyczki.
Chorego należy wyciszyć
W jaki sposób leczy się tężyczkę utajoną, a jakiego leczenia wymaga tężyczka jawna?
Jeśli nie stwierdzamy żadnych nieprawidłowości w zakresie gospodarki wapniowo-magnezowej, poziom witamina D jest w normie, napady są dość częste, a chory jest emocjonalnie „rozkojarzony”, to wskazane są leki z grupy antydepresantów. Po to, żeby chorego wyciszyć, uspokoić, żeby pomóc mu opanować swoje emocje i hiperwentylacje.
Były nawet badania, w których badano wpływ jogi na hiperwentylację. Nie udowodniono jednoznacznie, że to w jakiś znaczący sposób wpływa na oddychanie, ale jest to element uspokajający i zawsze warty polecenia. Żeby chorego trochę wyłączył, żeby mógł on skupić się na spokojnym oddychaniu.
Natomiast wtedy, kiedy występują niedobory mikroelementów, to należy je uzupełniać. Uzupełniamy wtedy magnez, wapń. Należy też pamiętać o tym, że zbyt duża suplementacja magnezu – a ponieważ on najczęściej jest łączony z ułatwiającą wchłanianie witaminą B6 – może prowadzić do przedawkowania poziomu witaminy B6, a to z kolei sprzyja uszkodzeniu nerwów (polineuropatii).
Autorka: Aleksandra Mazur, Ann Asystent Zdrowia
* Serwis / aplikacja Ann dokłada wszelkich starań, aby treści składające się na zawartość serwisu były ścisłe i poprawne. Prezentowana treść jest dostarczana jedynie w celach informacyjnych lub edukacyjnych. W żadnym zakresie nie zastępuje i nie może być utożsamiana z konsultacją czy poradą lekarską.
Więcej ciekawych rozmów w Ann: