Szpiczak mnogi, inaczej zwany szpiczakiem plazmocytowym, jest nowotworem hematologicznym, który najczęściej dotyka osoby w podeszłym wieku. Objawy choroby są związane m.in. z układem kostnym, ale nie tylko. Mimo że szpiczak mnogi jest chorobą nieuleczalną, to nowoczesne metody leczenia pozwalają na zmniejszenie objawów i wydłużenie życia chorych. Jak rozpoznać chorobę? W jaki sposób leczy się szpiczaka? Dowiedz się z Poradnika Ann!
Czym jest szpiczak mnogi?
Szpiczak mnogi (szpiczak plazmocytowy) to nowotwór układu krwiotwórczego, czyli nowotwór hematologiczny. Wszystkie nowotwory układu krwiotwórczego charakteryzują się tym, że któraś z linii komórek krwi nagle zaczyna niekontrolowanie się rozrastać. Rodzajów komórek krwi jest bardzo dużo i dlatego też można wyróżnić wiele różnych nowotworów hematologicznych, białaczek, chłoniaków itd. W przypadku szpiczaka rozrost dotyczy grupy komórek, które nazywane są plazmocytami i stąd nazwa choroby – szpiczak plazmocytowy.
Komórki namnażają się w szpiku i tym samym wypierają inne zdrowe komórki, ponieważ nie ma dla nich miejsca. Z tego powodu dochodzi do destrukcji szpiku kostnego całej tkanki kostnej. Pierwszym objawem szpiczaka u większości pacjentów są problemy z kośćmi: albo bóle kostne, albo tzw. patologiczne złamania. Powstają one w wyniku działania stosunkowo niewielkiej energii. U zdrowego człowieka zwykły upadek czy uderzenie jakąś częścią ciała np. w ścianę, nie wywołałby złamania. Jeżeli jednak dochodzi do złamania, wtedy szuka się przyczyny i często okazuje się, że jest nią szpiczak.
Choroba dotyczy głównie ludzi starszych. Najwięcej osób, które chorują na szpiczaka, jest powyżej 70 roku życia, ale zdarzają również młodsi pacjenci. Nie do końca są znane przyczyny powstawania szpiczaka. Być może jest on wynikiem mutacji genetycznej. U części osób narażenie na promieniowanie jonizujące prawdopodobnie ma wpływ na powstawanie szpiczaka, ale u większości pacjentów przyczyna pozostaje nieznana.
Szpiczak mnogi – objawy choroby
Pierwsze objawy związane są z kośćmi, które ulegają osłabieniu, deformacji. Mogą pojawiać się przewlekłe bóle, zarówno kości kręgosłupa, jak i kończyn czy miednicy. W przypadku przewlekłych bólów kostnych warto pogłębić diagnostykę i zrobić zdjęcie rentgenowskie. Czasami zupełnie przypadkowo pokazuje się obraz szpiczaka. Szpiczak na zdjęciach rentgenowskich wygląda bardzo charakterystycznie, daje tzw. obraz kości wyjedzonej przez mole. Taki obraz pojawia się jednak dopiero w zaawansowanej chorobie. Czasami, dzięki innym objawom, zostaje ona rozpoznana wcześniej i wtedy może jeszcze nie zdążyć dojść do rozkładu kości.
Objawy kostne to nie jedyne symptomy choroby. Szpiczak jest nowotworem układu krwiotwórczego, więc w wyniku choroby rozrastają się nieprawidłowe komórki krwi. Poza tym nie ma możliwości produkcji zdrowych i prawidłowych komórek, w związku z czym dochodzi do zaburzeń składu krwi. Chorzy mogą mieć obniżoną odporność i tym samym zwiększoną podatność na infekcje, również ciężkie, które są najczęstszą przyczyną groźnych powikłań i zgonu. Nie umiera się w wyniku samego szpiczaka, tylko z powodu powikłań z nim związanych takich jak ciężkie zapalenia płuc czy sepsa.
Oprócz tego możemy mieć niedokrwistość, czyli anemię, również związaną z wypieraniem ze szpiku prawidłowych zdrowych komórek. Z powodu rozkładu tkanki kostnej szpiczak powoduje też uwalnianie dużej ilości wapnia do krwi. Taki stan nazywa się hiperkalcemią. Objawy wysokiego stężenia wapnia są bardzo nietypowe: neurologiczne, a nawet psychiatryczne. Mogą pojawić się zaburzenia świadomości, drgawki, zaburzenia widzenia. Warto też wiedzieć, że szpiczak bardzo niszczy nerki.
Diagnostyka choroby
W przypadku podejrzenia szpiczaka, w pierwszej kolejności wykonuje się podstawowe badania z krwi, w których mogą być już pewne odchylenia. Pozostałe badania krwi związane są z poziomem wapnia i rozkładem białek we krwi. Warto wiedzieć, że komórki szpiczaka produkują nadmierną ilość białka zwanego białkiem monoklonalnym albo białko M. Produkcję tego białka wykorzystuje się w diagnostyce szpiczaka, bo możemy je wykrywać zarówno we krwi, jak i w moczu. Jeżeli białko jest obecne, to wstępnie można potwierdzić chorobę.
Użytecznym narzędziem w diagnostyce jest także zdjęcia rentgenowskie. Potwierdzenie diagnozy i dokładne określenie typu szpiczaka jest zwykle domeną oddziałów hematologii. Najczęściej przyjmuje się pacjenta na pewien czas do szpitala, aby przeprowadzić pełną i dokładną diagnostykę. Zwykle wykonuje się biopsję szpiku, czyli pobiera się fragment szpiku do badania. Dodatkowo robi się badania biochemiczne, genetyczne, tomografię komputerową kości lub wspomniane zdjęcia rentgenowskie.
Szpiczak mnogi – leczenie i rokowania
W ciągu ostatnich dekad dokonał się duży postęp, jeżeli chodzi o leczenie szpiczaka. W przeszłości leczenie polegało przede wszystkim na chemioterapii, ale jej skuteczność była niewielka. Udawało się jedynie wydłużyć życie chorych do 2-3 lat. Szpiczak jest chorobą nieuleczalną, ale obecnie leczenie jest na tyle skuteczne, że u większości chorych udaje się wydłużyć życie nawet do ponad dziesięciu lat. Rokowanie jest tym lepsze, im pacjent jest młodszy i im ma mniej innych obciążeń chorobowych.
Szpiczak przyjmuje postać choroby przewlekłej, w której trzeba zażywać leki i regularnie wykonywać badania. Jeżeli chodzi o terapię szpiczaka, to istnieje wiele różnych schematów leczenia. Można podawać pacjentowi leki – dostępna jest klasyczna chemioterapia, ale także kilka nowych, bardziej skutecznych leków, które dopiero od kilkunastu lat są na rynku. Działają ona zarówno na same komórki szpiczaka, jak i na środowisko, w którym on się rozwija.
Kolejnym sposobem leczenia jest przeszczep komórek krwiotwórczych. W zależności od wieku pacjenta, istnieje kilka możliwych metod. Można pobierać komórki krwiotwórcze od samego pacjenta lub od dawcy.
Zwykle jest tak, że jeżeli pierwsza linia leczenia nie odpowiada, to wprowadza się kolejne i próbuje różnych rodzajów terapii. Najczęściej któraś linia leczenia powoduje zatrzymanie choroby i mamy do czynienia z remisją, czyli z wycofaniem się objawów szpiczaka. Pacjent jednak cały czas wymaga kontroli, ponieważ po jakimś czasie zwykle choroba nawraca i wtedy próbować nowych schematów leczenia.
Ważne, żeby pacjent był również rehabilitowany, jeżeli doszło np. do złamania patologicznego. Należy pacjenta uruchamiać i aktywizować, aby uniknąć powikłań takich jak zakrzepica czy zapalenia płuc. U wielu pacjentów udaje się uzyskać długotrwałą remisję, podczas której są oni w stanie normalnie funkcjonować.
Autorka: Krzysztofa Białożyt-Stwora, Ann Asystent Zdrowia
Więcej poradników w Ann: