Zespół Nijmegen jest rzadką chorobą genetyczną, wynikającą z mutacji w genie NBN. Te mutacje powodują zwiększoną podatność na uszkodzenia DNA, co prowadzi do szeregu objawów, w tym opóźnienia wzrostu, zwiększonej skłonności do infekcji oraz problemów neurologicznych. Jak rozpoznać tę chorobę oraz czy można ją całkowicie wyleczyć? Ann podpowiada!
Szacuje się, że wśród chorych z zespołem Nijmegen do 20 roku życia nawet 40 % będzie miało jakąś formę nowotworu.
Czym jest zespół Nijmegen?
Zespół Nijmegen to rzadka choroba genetyczna, która wpływa na rozwój i funkcjonowanie organizmu. Nazwa tej choroby pochodzi od miasta Nijmegen w Holandii, gdzie po raz pierwszy odnotowano jej objawy.
Zespół Nijmegen częściej występuje w populacjach zachodniosłowiańskich, szczególnie w Polsce, Czechach i Słowacji, przez co jest czasami określany jako „mutacja słowiańska”.
Choroba ta jest spowodowana mutacjami w genie NBN, który koduje białko o nazwie nibrina. Nibrina odgrywa kluczową rolę w naprawie DNA oraz utrzymaniu integralności genomu komórkowego. U osób z zespołem Nijmegen dochodzi do zaburzeń w mechanizmach naprawy DNA, co prowadzi do zwiększonej podatności na uszkodzenia genetyczne i zakłóceń w procesie podziału komórek.
Chorzy często mają charakterystyczne cechy fizyczne, takie jak mikrocefalia (mała głowa), cechy dysmorficzne (nietypowy wygląd twarzy), a także inne wady wrodzone. Badania genetyczne oraz doradztwo genetyczne są kluczowe dla pacjentów z zespołem Nijmegen i ich rodzin, aby zrozumieć dziedziczenie tej choroby oraz ocenić ryzyko jej wystąpienia u przyszłych pokoleń.
Zespół Nijmegen: przyczyny
W każdej komórce z jądrem komórkowym znajduje się materiał genetyczny w postaci DNA, który zawiera instrukcje dotyczące budowy wszystkich białek w organizmie. Pomimo obecności wielu mechanizmów ochronnych, DNA może czasami ulec uszkodzeniu pod wpływem różnych czynników. Skutkiem tych uszkodzeń mogą być mutacje, które zmieniają lub niszczą zawartą w DNA informację, co prowadzi do powstawania wadliwych białek. Procesy uszkadzania i naprawy DNA zachodzą nieustannie. Aby chronić integralność genomu, komórki dysponują własnymi molekularnymi „zestawami naprawczymi” – białkami, które usuwają uszkodzenia i dbają o jakość materiału genetycznego.
Problemy stają się poważniejsze, gdy uszkodzenie DNA dotyczy fragmentu kodującego „zestaw naprawczy”. W takiej sytuacji DNA nie może samodzielnie się regenerować. Tego typu zjawisko może być przyczyną zespołu Nijmegen, gdzie mutacja w genie NBN, kodującym białko nibrinę, zaburza naprawę DNA. Nibrina jest odpowiedzialna za bieżące usuwanie pęknięć w DNA, a jej brak lub nieprawidłowe działanie prowadzi do licznych wad strukturalnych i znacząco zwiększa ryzyko wystąpienia niektórych nowotworów, takich jak chłoniak, glejak, rdzeniak czy mięśniakomięsak.
Objawy zespołu Nijmegen
Objawy zespołu Nijmegen mogą być widoczne już u noworodków, a niekiedy nawet wykrywane podczas prenatalnego badania USG.
Do charakterystycznych cech należą:
– małogłowie (zbyt mała głowa) i niewielkie ciemiączko, które zbyt wcześnie się zamyka,
– „ptasi wygląd” twarzy z charakterystycznym pochylonym czołem, cofniętą żuchwą i wydatnym nosem;
– plamy café au lait na skórze;
– niska masa urodzeniowa;
– skośnie ułożone powieki;
– rozszczep wargi i podniebienia;
– zniekształcenia palców, takie jak zrośnięcie lub skrzywienie małych palców dłoni;
– wady serca i układu moczowo-płciowego;
– cienkie i jasne włosy.
W kolejnych latach życia, dzieci dotknięte tą chorobą często rosną wolniej niż ich rówieśnicy. Można również zaobserwować trudności z mową, a czasem opóźnienia w rozwoju umysłowym. U dziewczynek mogą występować zaburzenia dojrzewania płciowego, takie jak brak rozwoju piersi i brak miesiączki.
Niedobór odporności jest kolejną charakterystyczną cechą zespołu Nijmegen. Dzieci z tym zespołem są bardziej podatne na infekcje dróg oddechowych, które mogą być poważne, a nawet śmiertelne. Częściej występują u nich również zapalenia ucha środkowego, grzybica jamy ustnej, ciężki przebieg ospy wietrznej oraz zapalenie kości i szpiku.
Osoby z zespołem Nijmegen mają wysokie ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych, zwłaszcza hematologicznych, takich jak białaczki i chłoniaki. Do 20. roku życia nowotwory te pojawiają się u około 40% pacjentów. Dodatkowo, osoby te wykazują nadwrażliwość na promieniowanie jonizujące, na przykład używane w diagnostyce radiologicznej.
Zespół Nijmegen: diagnostyka
Z uwagi na różnorodność objawów oraz ich różne nasilenie, diagnoza zespołu Nijmegen może stanowić wyzwanie dla lekarzy. Proces diagnostyczny zazwyczaj obejmuje dokładny wywiad chorobowy, ocenę objawów klinicznych oraz przeprowadzenie badań laboratoryjnych. Kluczową rolę w potwierdzeniu diagnozy odgrywają badania genetyczne, które pozwalają na identyfikację mutacji w genie NBN, odpowiedzialnym za rozwój tego zespołu. Dodatkowo, badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa (TK) czy rezonans magnetyczny (MRI), mogą być użyte do oceny ewentualnych wad wrodzonych, zwłaszcza w obrębie układu nerwowego.
Diagnoza zespołu Nijmegen wymaga zaangażowania zespołu specjalistów, w tym genetyków, pediatrów, neurologów i endokrynologów, w celu kompleksowej oceny stanu zdrowia pacjenta oraz zapewnienia odpowiedniej opieki. Wczesna diagnoza jest kluczowa, ponieważ umożliwia szybkie wdrożenie planu leczenia i zarządzania objawami, co może znacząco poprawić jakość życia pacjentów i zmniejszyć ryzyko powikłań związanych z chorobą.
Zespół Nijmegen: czy możliwe jest wyleczenie?
Do tej pory nie opracowano leku, który pozwalałby na całkowite wyleczenie zespołu Nijmegen. Ze względu na różnorodność objawów oraz liczne trudności, pacjent zazwyczaj wymaga opieki wielu lekarzy i specjalistów. Kluczowy jest stały nadzór ze strony pediatry, onkologa, endokrynologa, immunologa, a także wsparcie logopedy i psychologa.
Ze względu na niedobory odporności u chorych konieczna jest profilaktyka infekcji. W niektórych przypadkach zaleca się podawanie przeciwciał, aby wzmocnić układ odpornościowy.
Ze względu na nadwrażliwość na promieniowanie jonizujące, zaleca się unikanie badań RTG (rentgenowskich) i TK (tomografii komputerowej). Zamiast tego, bezpieczniejsze są badania ultrasonograficzne (USG) i rezonans magnetyczny (MRI), które nie narażają pacjenta na promieniowanie.
* Serwis / aplikacja Ann dokłada wszelkich starań, aby treści składające się na zawartość serwisu były ścisłe i poprawne. Prezentowana treść jest dostarczana jedynie w celach informacyjnych lub edukacyjnych. W żadnym zakresie nie zastępuje i nie może być utożsamiana z konsultacją czy poradą lekarską.