– Uprawianie sportu jest bardzo korzystne i zmniejsza ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego, ale nie eliminuje go – mówi w rozmowie z ANN, kardiolog dr Andrzej Krzystolik z Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Szczecinie. Na nadciśnienie choruje prawie 11 milionów dorosłych Polaków. Dotyka kobiety i mężczyzn bez względu na wiek oraz status społeczny. O tym jak zapobiegać i leczyć oraz jaką aktywność fizyczną wybrać, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia choroby przeczytasz w rozmowie Ann Asystent Zdrowia.
Aneta Malinowska, www.ANN-zdrowie.pl: Czym jest nadciśnienie i kto najczęściej choruje na tą chorobę?
Dr Andrzej Krzystolik, internista, kardiolog, SPWSZ w Szczecinie: Nadciśnienie to choroba charakteryzująca się podniesionym ciśnieniem tętniczym. Częstość występowania nadciśnienia rośnie z wiekiem. Chorują i kobiety i mężczyźni. U większości mężczyzn problem zaczyna się rozwijać od 30/35 roku życia do ok. 50/60 roku życia. U kobiet nadciśnienie rozwija się zazwyczaj po menopauzie, czyli ok. 50-60 roku życia. Zdarza się jednak również nawet po 70-tym roku życia. Trzeba też pamiętać, że na nadciśnienie chorują również osoby dużo młodsze, zwłaszcza młodsze otyłe. Szacuje się, że w Polsce ok. 30-40 proc. dorosłych ma nadciśnienie, czyli na tą chorobę cierpi ok. 11 milionów Polaków.
Nadciśnienie tętnicze – przyczyny
Jak rozpoznać problem z nadciśnieniem?
Nadciśnienie tętnicze rozpoznaje się, jeśli podczas dwóch wizyt lekarskich ciśnienie przekracza 140/90. To jest taka norma, jeśli chodzi o ciśnienie mierzone w gabinecie. Aczkolwiek podczas badań u lekarza często zdarza się tzw. „nadciśnienie białego fartucha”. Polega ono na tym, że kiedy pacjent przychodzi do lekarza i bardzo się stresuje, to z tego powodu za każdym razem ma znacząco podwyższone ciśnienie, natomiast w warunkach domowych nie ma podwyższonego ciśnienia w ogóle.
W warunkach domowych punktem rozpoznania nadciśnienia jest powtarzające się ciśnienie wyższe niż 135/85.
Jakie wartości ciśnienia są optymalne?
Idealne ciśnienie to ciśnienie poniżej 120/80. To jest ciśnienie, które daje najmniejsze ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych, czyli uszkodzenia mózgu, serca i nerek.
Natomiast prawidłowe ciśnienie mierzone w gabinecie lekarskim powinno się zawierać miedzy: 120-129 – górne ciśnienie skurczowe, a 80-84 dolne ciśnienie rozkurczowe.
Natomiast powtarzające się ciśnienie w granicach 130-139/ 85-89 jest ciśnieniem tzw. wysokim prawidłowym i należy je kontrolować co jakiś czas, ale systematycznie.
Jakie są przyczyny nadciśnienia tętniczego?
Przyczyny są różne. Nadciśnienie można podzielić na dwie grupy: pierwotne i wtórne.
Pierwotne to takie, gdy nie ma jednej, konkretnej przyczyny. Wtórne natomiast występuje przy konkretnej zdefiniowanej przyczynie. Najczęściej jednak u ok. 90 proc. pacjentów występuje nadciśnienie pierwotne.
W takim razie, jakie są przyczyny nadciśnienia pierwotnego?
Jeśli chodzi o nadciśnienie pierwotne, to tu przyczyn jest wiele: genetyczne, czyli wrodzone oraz środowiskowe, czyli głównie styl życia. Jeśli chodzi o przyczyny genetyczne to, jeśli np. w rodzinie mama, tata czy wujkowie mieli nadciśnienie, to jest duża szansa, że dana osoba też będzie miała nadciśnienie. Natomiast trzeba pamiętać, że to jest dziedziczenie poligenowe, czyli wiele genów jest za to odpowiedzialnych, nie jeden.
Jeśli natomiast chodzi o czynniki środowiskowe predysponujące do rozwoju nadciśnienia, to do takich czynników zaliczają się m.in.: nadmierna masa ciała, mała ilość ruchu, nadmierne spożycie soli, palenie papierosów, nadmierne spożycie alkoholu oraz stresujący tryb życia.
Kiedyś mówiło się, że nadciśnienie podobnie jak choroba wieńcowa to choroby dyrektorów – teraz zdecydowanie widzimy, że choruje cała populacja bez względu na zajmowane stanowiska czy wykonywane zawody.
Kiedy pojawia się nadciśnienie wtórne?
Przyczyną nadciśnienia wtórnego są choroby nerek, choroby endokrynologiczne oraz choroby związane z koarktacją aorty, czyli wrodzoną wadą zwężenia aorty
Nadciśnienie tętnicze – jak wygląda leczenie?
Jakie objawy powinny niepokoić? Kiedy należy zgłosić się do lekarza?
Problemem jest to, że połowa pacjentów z nadciśnieniem nie wie, że ma nadciśnienie. Z tych, którzy wiedzą, że mają nadciśnienie, tylko połowa jest skutecznie leczona.
Dzieje się tak głównie dlatego, że nadciśnienie najczęściej w początkowych stadiach nie daje objawów. Jedynym sposobem, aby wykryć problem, jest mierzenie i sprawdzanie raz na jakiś czas ciśnienia.
Często wiele osób przy wysokim ciśnieniu odczuwa bóle głowy. Najczęściej pacjenci zgłaszają, że boli cała głowa, szczyt głowy albo potylica, ale to nie znaczy, że jak ktoś nie ma nawracających bólów głowy, to na pewno nie ma nadciśnienia.
Aby wykryć ewentualny problem, każdy dorosły człowiek powinien sobie od czasu do czasu zmierzyć ciśnienie. Jeśli ma ciśnienie optymalne ok. 120/80 to wystarczy raz do roku dokonać takiego pomiaru. Jeśli jednak ciśnienie jest wyższe od optymalnego, to powinien robić pomiary przynajmniej raz na kilka miesięcy.
Jak mierzyć ciśnienie i robić to prawidłowo?
Ciśnienie powinno być mierzone po kilkuminutowym odpoczynku. Ręka powinna być podparta, ramię na wysokości serca. Osoba, której ciśnienie jest mierzone, powinna siedzieć. Powinna też mieć podparte plecy. Ciśnienie powinno się zmierzyć na jednym i na drugim ramieniu, czyli między łokciem a stawem barkowym. Czujnik ciśnienia, który jest w aparacie, powinien się znajdować ok. 2 cm nad tętnicą, a tętnicę można wyczuć palcami, ona się znajduje w dole łokciowym.
Pierwszy pomiar może być fałszywie zawyżony więc pierwszy pomiar należy odrzucić. Dopiero kolejny jest właściwy.
Gdy ciśnienie w pomiarach domowych przekracza 135/85 bezzwłocznie należy zgłosić się do lekarza.
Popularne są aparaty nadgarstkowe. Czy one są odpowiednie do domowego kontrolowania ciśnienia?
Nie. Aparat powinien być na ramię. Automatyczny lub półautomatyczny. Powinien być atestowany i walidowany. Ja zawsze mówię pacjentom, jeśli mają wątpliwości, żeby przyszli do gabinetu z aparatem, wtedy ja sprawdzam swoim i porównuję wyniki z aparatem pacjenta.
Najlepszą metodą, aby zdiagnozować nadciśnienie są systematyczne pomiary wykonywane w domu i zapisywanie wyników w specjalnej książeczce. Wtedy lekarz ma najlepszy wgląd w ciśnienie pacjenta. Można też zweryfikować ciśnienie tzw. holterem ciśnieniowym. Jest to ambulatoryjne monitorowanie ciśnienia tętniczego specjalnym aparatem zakładanym pacjentowi na 24 godziny.
Ten aparat mierzy ciśnienie co 15-20 min w ciągu dnia, w nocy co ok. 30 min i to w razie wątpliwości, jest doskonała metoda na zweryfikowanie czy pacjent ma nadciśnienie, czy nie. Nie jest to konieczne, ale u niektórych pacjentów bardzo wskazane.
Najważniejszą kwestią jest zweryfikowanie czy pacjent ma, czy nie ma nadciśnienia oraz wykluczenie tego wspomnianego wcześniej nadciśnienia białego fartucha.
Kiedy nadciśnienie jest już zdiagnozowane, jak wygląda leczenie?
Leczenie nadciśnienia ma dwa filary. Jeden to modyfikacja stylu życia, drugi to farmakoterapia.
Jeśli chodzi o modyfikację stylu życia, to jest tu szeroki zakres do działania dla pacjenta. Np. jeśli jest nadwaga lub otyłość to pacjent musi zredukować nadwyżkę kilogramów. Prawidłowe BMI powinno być między 18,5 a 25. Czasem należy również zmniejszyć obwód talii, który u kobiet nie powinien przekraczać 80 cm, a u mężczyzn 94 cm. Pacjenci z nadciśnieniem często muszą zmodyfikować swoją dietę.
Nadciśnienie tętnicze – profilaktyka
Jak powinna wyglądać prawidłowa dieta przy tej chorobie?
Jeśli chodzi o dietę zapobiegającą rozwojowi nadciśnienia, czy zalecaną pacjentom z nadciśnieniem to powinna być dieta, która zawiera dużo warzyw i owoców, mało mięsa zwłaszcza czerwonego i mało soli.
Prawidłowe zalecenia można znaleźć na stronach Narodowego Instytutu Żywienia. Tam jest piramida zdrowego stylu życia i odżywiania. Czasami pacjenci pytają, jaką konkretnie dieta jest najlepsza? Otóż przy nadciśnieniu zalecamy dietę DASH. Zalecenia dotyczące tej konkretnie diety można znaleźć na stronach Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego albo u dietetyków klinicznych.
Dlaczego przy nadciśnieniu nie wolno jeść soli?
Jeśli chodzi o sól, chodzi tu głównie o chlorek sodu, czyli sód, który jest niezdrowy i również podnosi ciśnienie. Przyjmuje się, że spożycie soli u zdrowego człowieka nie powinno przekraczać 5 g soli na dobę we wszystkich pokarmach, czyli to są ok. 2 g sodu dziennie. Jednak ponieważ sól jest we wszystkim co jemy, w każdym produkcje przetworzonym: w wędlinie, serach, a nawet w chlebie więc zaleca się, aby zaprzestać albo ograniczyć używanie soli w trakcie przygotowywania posiłków w domu i unikać dosalania potraw oraz unikać produktów konserwowanych związkami sodu, co przy naszym sposobie żywienia i przemysłowo przygotowywanej żywności jest bardzo trudne.
Co jeszcze jest ważne w profilaktyce i niefarmakologicznym leczeniu nadciśnienia?
Kolejną ważną sprawą jest aktywność fizyczna, która powinna być dostosowana do możliwości i kondycji pacjenta. Pacjentowi 70-letniemu ze zwyrodnieniową chorobą stawów nie będziemy zalecali biegania po kilkanaście kilometrów dziennie. Jednak już osobie młodej, wysportowanej z tendencją do skoków ciśnienia, można zaproponować bieganie kilka kilometrów dziennie.
W profilaktyce nadciśnienia jak i po wyrównaniu ciśnienia zaleca się, aby aktywność fizyczna była regularna i o umiarkowanym natężeniu. Począwszy od 150 minut tygodniowo docelowo nawet do 300 minut w każdym tygodniu. Czyli na przykład początkowo 5 dni w tygodniu po 30 minut, a później stopniowo zwiększać aktywność do 60 minut dziennie.
Nadciśnienie tętnicze a sport
Jakie sporty są wskazane?
Ta umiarkowana aktywność fizyczna to na przykład bieg, szybki spacer, pływanie. Oczywiście, jeśli ktoś przez ostatnie lata prowadził bierny, siedzący tryb życia, to musi taką aktywność wprowadzać stopniowo.
Dla osób z nadciśnieniem zdecydowanie zdrowsze są wysiłki aerobowe, natomiast wysiłki oporowe typu podnoszenie ciężarów, wyciskanie, są mniej korzystne w prewencji i walce z nadciśnieniem.
Jednak u osób zdrowych sporty wysiłkowe są zalecane 2-3 razy w tygodniu, celem zmniejszenia ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych.
Osoby z niewyrównanym ciśnieniem tętniczym czy wysokimi wartościami ciśnienia powinny się wstrzymać z intensywnym wysiłkiem fizycznym do czasu wyrównania ciśnienia.
Czy nadciśnienie dotyka też sportowców tj. osoby aktywne fizycznie?
Generalnie uprawianie sportu jest bardzo korzystne i zmniejsza ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego, ale nie eliminuje go. Nadciśnienie u sportowców jest rzadkie, głównie dlatego, że wyczynowo sportem zajmują się raczej młodzi ludzie, a tak jak wcześniej mówiliśmy, nadciśnienie rozwija się z wiekiem. Aczkolwiek oczywiście i u sportowców nadciśnienie się zdarza. I wtedy pojawia się kłopot jak nadciśnienie leczyć, aby nie obniżyć wydolności organizmu. Wtedy nie wszystkie leki wchodzą w rachubę.
Jakie sporty predysponują do nadciśnienia?
Na pewno zdrowsze są sporty aerobowe, mniej zdrowe natomiast sporty statyczne np. podnoszenie ciężarów. Jeśli chodzi o sporty, które predysponują bardziej do rozwoju nadciśnienia, to kilka lat temu w Ameryce przebadano sportowców i najczęściej nadciśnienie stwierdzono u sportowców uprawiających football amerykański. Poza tym na pewno bardziej narażeni na nadciśnienie są wszyscy sportowcy, którzy wspomagają się sterydami. Sterydy niestety często przyczyniają się do rozwoju nadciśnienia, ale tu już winny jest nie sport, a wspomagacze.
Dlaczego przy nadciśnieniu nie należy palić papierosów i pić alkoholu?
Pacjenci muszą zdawać sobie sprawę, że każdy wypalony papieros na kilkanaście minut podnosi ciśnienie i przyspiesza czynność serca. Do tego papierosy przyśpieszają rozwój miażdżycy.
Natomiast jeśli chodzi o alkohol, przy nadciśnieniu bezwzględnie należy unikać nadmiernego spożycia alkoholu oraz upijania się. Alkohol może rozszerzać naczynia krwionośne, ale też może podnosić ciśnienie krwi. Jeśli ktoś ma taki tryb życia, że codziennie lubi się napić to przy nadciśnieniu powinien zmodyfikować styl i zrobić tak, żeby jednak kilka dni w tygodniu było zupełnie bez alkoholu.
Czy zmiana stylu życia wystarczy?
Przy występującym już nadciśnieniu, niestety najczęściej nie. Większość pacjentów z nadciśnieniem będzie wymagała farmakoterapii dwoma lub trzema lekami, aby uzyskać docelowe wartości właściwego ciśnienia tętniczego. Jest to czasami długotrwały proces, a odpowiednie leczenie dobiera lekarz.
Nadciśnienie tętnicze – skutki nieleczenia
Jakie są skutki nieleczenia?
Nieleczone nadciśnienie uszkadza mózg, serce i nerki oraz powoduje miażdżycę. Jeśli chodzi o mózg, to nadciśnienie jest jednym z głównych czynników ryzyka udaru mózgu, zarówno niedokrwiennego, jak i krwotocznego. Jednak to nie znaczy, że każdy pacjent z nadciśnieniem będzie miał udar mózgu i że każdy pacjent z udarem ma nadciśnienie, ale nadciśnienie jest tu bardzo silnym czynnikiem ryzyka.
Jeśli chodzi o serce, to nadciśnienie jest bardzo dużym czynnikiem rozwoju choroby wieńcowej charakteryzującej się zawałem, czy dławicą bolesną oraz niedokrwieniem mięśnia sercowego. Jednak to też nie znaczy, że każdy pacjent z nadciśnieniem będzie chorował na ww. choroby serca, aczkolwiek bardzo często te choroby idą w parze. Najpierw jest nadciśnienie tętnicze, później miażdżyca, choroba niedokrwienna serca, zawał i niewydolność serca.
Nieleczone nadciśnienie tętnicze prowadzi też do niekorzystnego przerostu mięśnia sercowego, które może upośledzać ukrwienie mięśnia sercowego, czyli może sprzyjać niedokrwieniu mięśnia serca oraz niektórym arytmiom.
Nieleczone nadciśnienie w konsekwencji może również prowadzić też do niewydolności nerek oraz sprzyja miażdżycy, czyli odkładaniu się złogów lipidowych w ściankach naczyń. Nadciśnienie może też prowadzić do rozwoju angiopatii nadciśnieniowej, czyli uszkodzenia naczyń siatkówki oka.
Do tego trzeba wiedzieć, że nadciśnienie jest chorobą powodującą szybsze starzenie się organizmu, a branie leków na nadciśnienie jest prawie jak branie „pigułki młodości”, która to starzenie spowalnia.
Autor: Aneta Malinowska, Ann Asystent Zdrowia
Czytaj więcej w ANN Asystent Zdrowia:
- Nadciśnienie i sport – to nie musi się wykluczać
- Co zdrowe na serce? [DIETA I ĆWICZENIA OD ANN]
- Wpływ smogu na śmiertelność sercowo-naczyniową w regionie Zielonych Płuc Polski – nowa praca badaczy z Kliniki Kardiologii Inwazyjnej UMB
- Kardiologia w Polsce: z powodu pandemii czeka nas jeszcze fala zgonów na choroby układu krążenia