Zapalenie ucha oraz towarzyszące mu dolegliwości to poważny problem, który może dotknąć osoby w każdym wieku, niezależnie od płci. Choroba, w zależności od rodzaju i lokalizacji, może mieć różne przyczyny. Jak rozpoznać zapalenie ucha i jak je leczyć? Kiedy należy udać się do lekarza? Ann podpowiada!
Budowa ucha
Ból ucha to bardzo nieprzyjemna dolegliwość, z którą każdy miał do czynienia przynajmniej raz w życiu. Objaw ten zazwyczaj jest świadectwem toczącego się procesu zapalnego. Zapalenie ucha najczęściej występuje w dzieciństwie i ma podłoże wirusowe. Jednak choroba ta, w zależności od rodzaju i konkretnego umiejscowienia, może dotknąć osoby w każdym wieku i mieć różnorodne przyczyny.
Narząd słuchu składa się z trzech części:
1. Ucho zewnętrzne – obejmuje małżowinę uszną i zewnętrzny przewód słuchowy.
2. Ucho środkowe – składa się z jamy bębenkowej wraz z kosteczkami słuchowymi. Jest oddzielone od ucha zewnętrznego błoną bębenkową, a trąbka słuchowa (trąbka Eustachiusza) łączy je z nosogardłem. To połączenie często prowadzi do zapalenia ucha środkowego, zwłaszcza u małych dzieci, u których trąbki słuchowe nie są jeszcze w pełni rozwinięte.
3. Ucho wewnętrzne – kluczowym elementem jest błędnik, składający się ze ślimaka, kanałów półkolistych i wewnętrznego przewodu słuchowego.
Stan zapalny może dotyczyć każdej z tych części narządu słuchu.
Zapalenie ucha: jakich elementów narządu słuchu może dotyczyć stan zapalny?
Stany zapalne ucha są najczęstszym powodem wizyt pacjentów u laryngologa. Mogą przebiegać łagodnie i ustępować samoistnie, ale czasami mogą prowadzić do powikłań, w tym utraty słuchu.
Skóra pokrywająca przewód słuchowy zewnętrzny zwykle nie jest jałowa; znajduje się na niej flora saprofityczna. Naturalną ochronę ucha zewnętrznego stanowi wydzielina gruczołów łojowych i woskowinowych, która utrzymuje niskie pH. Proces samooczyszczania ucha polega na przemieszczaniu się tej wydzieliny na zewnątrz naskórka przewodu słuchowego.
Zapalenie ucha zewnętrznego: przyczyny i objawy
Zapalenie ucha zewnętrznego występuje, gdy jego mechanizmy obronne zostają uszkodzone. Może do tego dojść podczas kąpieli w zanieczyszczonych zbiornikach wodnych w okresie letnim, w wyniku urazów mechanicznych spowodowanych czyszczeniem uszu patyczkiem, uszkodzeń chemicznych, alergii, schorzeń dermatologicznych (takich jak egzema czy łuszczyca), a także w przypadku chorób ogólnoustrojowych, np. cukrzycy. W większości przypadków ostre zapalenie ucha zewnętrznego ma podłoże bakteryjne. Najczęściej izolowane patogeny to Pseudomonas aeruginosa (20–60%) oraz Staphylococcus aureus (10–70%). Często występuje także infekcja wielobakteryjna.
Najczęstsze objawy zapalenia ucha zewnętrznego to:
– ból ucha nasilający się podczas żucia pokarmu lub przy ucisku na małżowinę uszną;
– wyciek z ucha, początkowo w postaci bezwonnego surowiczego płynu;
– upośledzenie słuchu o charakterze przewodzeniowym;
– obrzęk, przekrwienie i zwężenie przewodu słuchowego zewnętrznego.
Zapalenie ucha zewnętrznego: leczenie
W ostrym rozlanym zapaleniu przewodu słuchowego oraz ograniczonym zapaleniu przewodu słuchowego leczenie miejscowe jest skuteczne w 90% przypadków. Przy zakażeniach bakteryjnych stosuje się krople z antybiotykiem. Dodanie sterydów miejscowych ułatwia leczenie, zmniejsza świąd i przyspiesza proces zdrowienia.
Aby terapia była skuteczna, kluczowe są sposób i czas stosowania leków. W przypadkach, gdy przewód słuchowy jest zwężony i uniemożliwia właściwą aplikację leku, antybiotyk podaje się na setonach umieszczanych w uchu na kilkanaście godzin. Nawet jeśli poprawa nastąpi po 2-3 dniach, nie należy przerywać leczenia. Po podaniu kropli należy położyć się na boku, aby preparat nie wypłynął z przewodu słuchowego.
Jeżeli nie ma poprawy, lekarz może zdecydować o włączeniu antybiotykoterapii ogólnoustrojowej. W przypadku ostrego stanu zapalnego leczenie dzieci do 12. roku życia może odbywać się tylko w warunkach szpitalnych z powodu braku odpowiednich preparatów doustnych.
W ciężkich, ogólnoustrojowych zakażeniach oraz zakażeniach wirusowych konieczne jest podanie leków ogólnoustrojowych. U dzieci takie leczenie odbywa się w szpitalu, ponieważ preparaty te podaje się dożylnie. W przypadku zakażeń grzybiczych najczęściej wystarczające jest miejscowe podanie leków przeciwgrzybiczych.
Ostre zapalenie ucha środkowego, wysiękowe i przewlekłe
Zapalenie ucha środkowego dotyczy przede wszystkim niemowląt i małych dzieci – blisko 90% maluchów chorowało na nie przynajmniej raz w życiu, a większość z nich wielokrotnie. Wysoka zachorowalność jest związana ze specyficzną anatomią trąbki słuchowej u dzieci (jest krótsza, szersza i bardziej pozioma), co ułatwia przechodzenie infekcji górnych dróg oddechowych do ucha. Dodatkowe czynniki sprzyjające stanom zapalnym ucha środkowego u dzieci to alergie, polipy, przerost migdałka, zaburzenia odporności, refluks żołądkowo-przełykowy oraz bierne wdychanie dymu tytoniowego.
W zależności od przebiegu choroby wyróżnia się trzy postaci zapalenia ucha środkowego:
- Ostre zapalenie ucha środkowego – obejmuje jamę bębenkową, ale ciągłość błony bębenkowej jest zachowana. Stan zapalny występuje równolegle z infekcją górnych dróg oddechowych, a jego źródłem mogą być wirusy (np. wirus grypy, adenowirusy) lub bakterie (np. pneumokoki).
- Wysiękowe zapalenie ucha środkowego – wywołane przez bakterie lub wirusy, objawia się zaleganiem jałowego płynu za błoną bębenkową oraz pogorszeniem słuchu. Błona bębenkowa jest zachowana. Nieleczone może prowadzić do nieodwracalnych zmian i trwałego uszkodzenia słuchu.
- Przewlekłe zapalenie ucha środkowego – stan zapalny jest przewlekły, powoduje ubytek błony bębenkowej.
Ból ucha, gorączka, brak apetytu – objawy zapalenia ucha środkowego
Ostre zapalenie ucha środkowego, które często dotyka najmłodszych pacjentów, charakteryzuje się bardzo silnym bólem ucha. Dodatkowo może wystąpić gorączka oraz brak apetytu. U niektórych pacjentów pojawiają się również uciążliwy ból głowy, wymioty i nudności. Wysiękowe zapalenie ucha środkowego może prowadzić do gromadzenia się płynu za błoną bębenkową oraz znacznego pogorszenia słuchu. Nieleczone zapalenie może skutkować trwałym uszkodzeniem słuchu. Przewlekłe zapalenie ucha, które rozwija się głównie u dorosłych, objawia się ropnym lub surowiczym wyciekiem z ucha oraz często prowadzi do pogorszenia słuchu.
Zapalenie ucha wewnętrznego może występować w formie ostrej lub przewlekłej. Najczęstsze objawy zapalenia ucha wewnętrznego to zaburzenia równowagi oraz częste zawroty głowy. U części pacjentów mogą wystąpić także nudności i wymioty, szumy w uszach oraz osłabienie. Może również dojść do znacznego pogorszenia samopoczucia i wystąpienia oczopląsu. W niektórych przypadkach zapalenie ucha wewnętrznego może prowadzić do niedosłuchu lub nawet głuchoty.
Zapalenie ucha środkowego: leczenie i powikłania
Badanie laryngologiczne, w tym ocena stanu błony bębenkowej, badanie słuchu, analiza wydzieliny z ucha lub tomografia, pozwala rozpoznać konkretną postać choroby i dobrać odpowiednie leczenie. Jeśli przyczyną choroby jest przerost migdałka lub polipy, należy je usunąć. Ryzyko zachorowania zmniejsza szybka reakcja na infekcje górnych dróg oddechowych oraz rozpoznanie i leczenie alergii. Nieleczone zapalenie ucha środkowego może rozprzestrzenić się na ucho wewnętrzne i prowadzić do poważnych powikłań, takich jak perforacja błony bębenkowej, porażenie nerwu twarzowego, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz trwała utrata słuchu.
W ostrym zapaleniu ucha środkowego w pierwszej kolejności stosuje się leki dostępne bez recepty, takie jak środki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, które łagodzą objawy choroby. Nie ma wystarczających dowodów na skuteczność miejscowo podawanych leków przeciwbólowych, dlatego przed badaniem nie należy stosować kropli do uszu. Lekarz może podjąć decyzję o zastosowaniu antybiotyków w zależności od stanu pacjenta.
Natychmiastowa antybiotykoterapia jest zazwyczaj wdrażana w następujących przypadkach u niemowląt do 6. miesiąca życia, u dzieci do 2 lat z obustronnym zapaleniem oraz u dzieci z wysoką gorączką, wymiotami i wysiękiem z ucha. Jak również, jeśli ból utrzymuje się i objawy nie ustępują po 48-72 godzinach.
* Serwis / aplikacja Ann dokłada wszelkich starań, aby treści składające się na zawartość serwisu były ścisłe i poprawne. Prezentowana treść dostarcza się jedynie w celach informacyjnych lub edukacyjnych. W żadnym zakresie nie zastępuje i nie może być utożsamiana z konsultacją czy poradą lekarską.