Demencja jest schorzeniem, któremu towarzyszą niepokojące objawy o charakterze psychicznym. Ta choroba prowadzi do postępującego upośledzenia funkcji intelektualnych. O tym czym jest demencja, jakie są jej objawy i jak długo można żyć z chorobą opowiada dr Joanna Szczuka, psycholog z Kliniki i Polikliniki Geriatrii w Narodowym Instytucie Geriatrii, Reumatologii i Rehabilitacji w Warszawie.
Częstość występowania otępienia uzależniona jest od wieku. Według statystyk u osób w wieku 60 lat otępienie dotyczy 1% populacji, zaś u osób po 85 roku życia już 15-35%. Co 4 minuty kolejną osobę dotyka demencja.
Demencja jest nieodwracalna
Svitlana Slyvchenko, Ann Asystent Zdrowia: Demencja – co to za choroba i jakie są jej przyczyny? Jak wygląda diagnoza otępienia?
dr Joanna Szczuka: Otępienie, potocznie nazywane demencją, jest jednym z możliwych chorobowych zjawisk, które najczęściej występuje w wieku senioralnym, czyli po 60. roku życia. Jest to zauważalne upośledzenie sprawności funkcji intelektualnych. Większe, niż mogłoby to wynikać z wieku chorego. Te zaburzenia utrudniają osobie codzienne funkcjonowanie w kontaktach z innymi, aktywność zawodową i wykonywanie codziennych czynności.
Zespół otępienny jest wywoływany zaburzeniami o wielu przyczynach. Jest on przewlekły i nieodwracalny. Na rozwój otępienia mają wpływ różnego rodzaju zmiany neurodegeneracyjne zachodzące w tkankach mózgu. Najczęstszą przyczyną demencji są zmiany typu alzheimerowskiego.
Dzięki diagnozie choroby otępiennej, lekarz wyklucza inne choroby dające podobne objawy, a będące całkowicie wyleczalnymi. Proces diagnostyczny obejmuje takie elementy jak: wywiad, informacje od rodziny lub chorego na temat przyjmowanych leków oraz przebytych chorób. Przeprowadzane są także testy funkcji poznawczych i badanie obrazowe mózgu. Jeśli podejrzewamy u siebie lub u osoby bliskiej demencję, można udać się do lekarza rodzinnego, neurologa, psychiatry lub geriatry.
Demencja: objawy mogą różnić się na poszczególnych etapach choroby
A właśnie! Jakie są objawy demencji starczej? Czy zależą one od etapów choroby?
Objawy zespołu otępiennego to przede wszystkim zaburzenia funkcji poznawczych. Warto jednak podkreślić, że obejmują one nie tylko zaburzenia pamięci, ale także zaburzenia mowy, aktywności ruchowej, zdolności do rozpoznawania oraz identyfikowania przedmiotów. Ponadto zaburzeniom funkcji poznawczych często towarzyszą, lub nawet je poprzedzają zaburzenia emocjonalne, zaburzenia zachowania i motywacji. Problemy z pamięcią pojawiają się głównie w zakresie uczenia się nowych informacji, chociaż w bardziej zaawansowanym stadium choroby może być również zaburzone odtwarzanie wcześniej nabytych informacji.
Objawy demencji mogą różnić się na poszczególnych etapach choroby. W łagodnym stadium otępienia ograniczone jest wykonywanie różnorodnych złożonych czynności, czyli osoba może nie pamiętać o przyjmowaniu leków, mieć problem z płaceniem rachunków. Tego typu objawy najczęściej dostrzega otoczenie chorego. Sam senior może nie być ich świadomy. W stadium umiarkowanym otępienia osoba wykonuje proste czynności domowe, ale zakres działań niemożliwych do wykonania ciągle się powiększa. Chory wymaga wsparcia w radzeniu sobie z codziennymi czynnościami typu jedzenie, higiena, ubieranie się. Może gubić się w znanych sobie miejscach oraz wymaga opieki w celu zapewnienia mu bezpieczeństwa. Taki chory nie powinien mieszkać sam.
W stadium głębokim otępienia zaś osoba wymaga stałej opieki i pielęgnacji. Kontakt z nią jest ograniczony, nie kontroluje ona czynności fizjologicznych. Opiekun wspiera chorego praktycznie we wszystkich czynnościach życiowych. Dodałabym jeszcze, że objawy są także zależne od typu choroby. Najczęściej diagnozowane jest otępienie w przebiegu choroby Alzheimera, otępienie naczyniopochodne oraz otępienie mieszane. Ale typów otępienia wyróżniamy bardzo dużo. To między innymi otępienie z ciałami Lewy’ego, otępienie czołowo-skroniowe, otępienie w przebiegu choroby Parkinsona i wiele innych. Te choroby mają różny przebieg i różne nasilenie objawów, tak więc stosowane jest wobec nich inne leczenie. Dlatego tak ważne jest uzyskanie właściwej diagnozy zespołu otępiennego.
Zespół otępienny jest przewlekły i postępujący
Jak szybko postępuje choroba? Wspomniała Pani, że demencja jest nieodwracalna. Czy zawsze?
Zespół otępienny jest przewlekły i postępujący, czyli nie da się go wyleczyć. Dotychczas nie odkryto jeszcze leków, które skutecznie zwalczałyby chorobę czy cofały jej skutki. Celem terapii lekowej jest wspieranie sprawności mózgu w tych zachowanych dla niego obszarach, jak również niwelowanie skutków niebezpiecznych dla chorego i jego otoczenia w przypadku zaburzeń zachowania typu agresja, lęki, omamy. A więc leki nie powstrzymują rozwoju choroby, ale mogą spowalniać jej rozwój. Natomiast odwracalne mogą być zaburzenia stanu poznawczego wynikające z innych przyczyn niż choroba otępienna. Czyli jeśli senior ma deficyty poznawcze wynikające z odwodnienia, niedoboru witamin albo w przebiegu depresji czy po udarze, takie zmiany są odwracalne.
Jeśli zaś chodzi o postęp demencji, zależy on od wielu czynników. Mam tu na myśli wczesne wykrycie pierwszych objawów, wcześnie postawioną diagnozę, szybko wdrożone leczenie i kontynuowanie go. Szybkość postępu zależy też od typu choroby otępiennej i istnienia chorób współistniejących. Poza tym ważne jest też to, czy chory jest aktywny, w jakim otoczeniu przebywa, w jaki sposób jest sprawowana opieka nad nim i wreszcie, jaka jest reakcja jego organizmu na podjętą farmakoterapię. Zwróciłabym też szczególną uwagę na znaczenie wczesnego wykrywania objawów choroby otępiennej i dzięki temu możliwość szybkiego wdrożenia leczenia. Jako psycholog spotykam się w gabinecie również z pacjentami, którzy długo ze swoimi bliskimi ignorowali objawy. W przypadku późno zdiagnozowanej choroby otępiennej szansa na efektywne leczenie jest mniejsza. Nie mamy wpływu na przywrócenie utraconych funkcji u pacjenta i w związku z tym taki pacjent wymaga dużo większego wsparcia ze strony otoczenia.
Demencja: seniorzy z zespołem otępiennym mogą żyć długo
Jak długo żyją ludzie z otępieniem i czy demencja starcza dotyczy każdego seniora?
Seniorzy z zespołem otępiennym mogą żyć długo. Nie każdy chory na ostatnim etapie choroby jest osobą leżącą. Długość życia zaś zależy od tych wcześniej wspomnianych czynników, które wpływają na postęp choroby. Czyli szczególnie istotne są tu choroby współistniejące. Jeśli poza występowaniem zespołu otępiennego senior jest ogólnie somatycznie zdrowy, może żyć długo. Sama demencja nie jest bezpośrednią przyczyną śmierci.
Zespół otępienny nie dotyczy każdego seniora. Ryzyko jego wystąpienia wzrasta z wiekiem. Chociaż należy podkreślić, że zaburzeń otępiennych może doświadczać także osoba w wieku młodszym. Demencja jest procesem patologicznym, nienaturalnym. Jest to proces odbiegający od normy. Większość naszego społeczeństwa starzeje się naturalnie, zdrowo. Jeśli jednak mamy jakiekolwiek wątpliwości co do stanu poznawczego seniora, warto zachęcić go do skorzystania z badań profilaktycznych w kierunku zaburzeń pamięci. Te badania są krótkie, nieinwazyjne. W przypadku wczesnego wykrycia jakichkolwiek nieprawidłowości, mamy szansę przedłużyć samodzielność seniora, a w ten sposób wpłynąć też na wyższą jakość życia zarówno jego, jak i otoczenia. Dlatego serdecznie zachęcam seniorów do skorzystania z badań profilaktycznych w tym zakresie.
dr Joanna Szczuka – psycholog, pracuje w Klinice i Poliklinice Geriatrii w Narodowym Instytucie Geriatrii, Reumatologii i Rehabilitacji w Warszawie. Uczestniczy w procesie diagnostycznym zespołów otępiennych oraz udziela wsparcia psychologicznego członkom rodzin osób z demencją. Jest współautorką książki „Opiekun szyty na miarę. Poradnik dla opiekunów osób z chorobami otępiennymi”, serii książeczek dla dzieci wyjaśniających chorobę Alzheimera „Szu na tropie pamięci”, gry planszowej dla osób z demencją „Wrota pamięci” oraz aplikacji mobilnej dla opiekunów osób z otępieniem.
Autor: Svitlana Slyvchenko, Ann Asystent Zdrowia