Cytologia jest podstawowym badaniem profilaktycznym mającym na celu wczesne wykrycie ewentualnych zmian nowotworowych w obrębie szyjki macicy. Jednak jego rola nie ogranicza się tylko do tego. Dlatego ważne jest wiedzieć, kiedy wykonać pierwszą cytologię, jak często ją powtarzać oraz jak się przygotować do tego badania. Na temat badania cytologicznego rozmawiamy z Kingą Bednarek, specjalistą ginekologii i położnictwa z Ginekologiczno-Położniczego Szpitalu Klinicznego Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu.
Codziennie 10 Polek otrzymuje diagnozę raka szyjki macicy. Niestety połowa z nich przegrywa walkę z tą chorobą ze względu na późne jej wykrycie. Niedawny raport GUS informuje, że 13% Polek nigdy nie poddało się badaniu cytologicznemu.
Cytologia, czyli procedura służąca do wykrywania raka szyjki macicy
Svitlana Slyvchenko, Ann Asystent Zdrowia: Cytologia – co wykrywa oraz kiedy zrobić badanie po raz pierwszy?
Kinga Bednarek, Specjalista ginekologii i położnictwa: Cytologia jest procedurą służącą do przesiewowego wykrywania raka szyjki macicy. Polega ona na badaniu komórek nabłonka zarówno z tarczy szyjki macicy, jak i z jej kanału. Jest to rutynowe badanie wykonywane w gabinecie ginekologicznym. Podczas badania delikatnie pobiera się komórki z szyjki macicy i następnie ocenia pod kątem obecności nieprawidłowego wzrostu, czyli karcynogenezy. Choć może być nieco niekomfortowe, zazwyczaj nie powoduje większego bólu.
Jednak ważne jest, aby pamiętać, że badanie cytologiczne to tylko jedna z metod wykrywania raka szyjki macicy. Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników rekomenduje stosowanie różnych metod potwierdzonej skuteczności i bezpieczeństwa w wykrywaniu tego rodzaju nowotworu. Oprócz cytologii, istnieją również dostępne testy wykrywające obecność wirusa brodawczaka ludzkiego. M.in. takie jak test HPV oraz test połączony (cytologia wraz z testem HPV). Dodatkowo, istnieją dwa rodzaje cytologii: konwencjonalna, w której preparat komórek jest wykonany na szkiełku, oraz cytologia płynna, która wykorzystuje podłoże płynne.
Cytologia płynna, podobnie jak tradycyjna cytologia, służy głównie do wykrywania raka szyjki macicy, ale ma także zastosowanie w diagnozowaniu zakażeń HPV. Coraz częściej wykorzystuje się ją jako alternatywę dla tradycyjnej cytologii ze względu na lepszą jakość preparatu i większe znaczenie diagnostyczne. W przeciwieństwie do tradycyjnej cytologii, materiał do analizy przechowuje się w podłożu płynnym, co minimalizuje ryzyko uszkodzenia próbki.
Zespół ekspertów Polskiego Towarzystwa Kolposkopii i Patofizjologii Szyjki Macicy rekomenduje rozpoczęcie screeningu w kierunku raka szyjki macicy za pomocą testu pierwotnego HPV lub testu kotestingowego. Test kotestingowy polega na pobraniu wymazu cytologicznego oraz badaniu w kierunku HPV od 25. roku życia, bez górnego limitu wieku. Zalecany wiek zakończenia diagnostyki przesiewowej raka szyjki macicy to minimum 74. rok życia, pod warunkiem, że wcześniej pacjentka miała trzy prawidłowe wyniki testów, które były wykonywane w odpowiednich interwałach.
Cytologia u kobiet, które nie prowadzą życia seksualnego jest potrzebna?
Czy kobiety w ciąży powinny regularnie poddawać się badaniom cytologicznym? Jakie są potencjalne trudności lub ograniczenia związane z wykonywaniem cytologii u kobiet w ciąży?
Każda pacjentka w ciąży powinna mieć wykonane badanie cytologiczne przed ukończeniem 10. tygodnia ciąży, jeśli nie przeprowadzono takiego badania w ciągu ostatnich 6 miesięcy przed zajściem w ciążę. Badanie to jest równie bezpieczne w ciąży, jak i poza nią. Nie wiąże się z żadnymi skutkami ubocznymi i jest rutynowym zabiegiem, przeprowadzanym dokładnie w ten sam sposób jak u pacjentek, które nie są w ciąży.
A czy wykonania cytologii u kobiet, które jeszcze nie współżyły, jest możliwe?
Wykonanie cytologii u kobiet, które jeszcze nie współżyły, jest technicznie możliwe i nie ma przeciwwskazań do przeprowadzenia tego badania. Ginekolodzy dysponują odpowiednimi narzędziami, takimi jak niewielkie wzierniki, które są przeznaczone do badań ginekologicznych u pacjentek, które nie miały jeszcze doświadczenia seksualnego.
Jednak warto rozważyć celowość przeprowadzania cytologii u takich pacjentek. Nasza wiedza wskazuje, że prawie wszystkie przypadki raka szyjki macicy są związane z zakażeniem wirusem HPV, który jest przenoszony drogą płciową. Ryzyko rozwoju raka szyjki macicy u pacjentek, które nie miały wcześniej kontaktów seksualnych, jest bardzo niewielkie.
Warto podkreślić, że wczesne rozpoczęcie współżycia seksualnego oraz większa liczba partnerów zwiększają ryzyko zakażenia wirusem HPV. Z kolei zakażenie wirusem HPV wiąże się z większym ryzykiem rozwoju raka szyjki macicy. Dlatego decyzja o wykonaniu cytologii u kobiet, które jeszcze nie współżyły, powinna być rozważana indywidualnie. Należy uwzględnić czynniki ryzyka i skonsultować się z lekarzem ginekologiem.
Cytologia: jak odpowiednio przygotować się do badania?
Svitlana Slyvchenko, Ann Asystent Zdrowia: W jaki sposób przygotować się do badania cytologicznego szyjki macicy?
Kinga Bednarek, Specjalista ginekologii i położnictwa: Zarówno cytologia płynna, jak i konwencjonalna wymagają specjalnego przygotowania. Odpowiednie przygotowanie istotnie zwiększa ilość komórek dostępnych do oceny histologicznej. Prowadzi to zaś do dokładniejszego wyniku i zmniejsza liczbę fałszywie negatywnych wyników. Cytologia płynna, podobnie jak konwencjonalna, nie powinna być przeprowadzana podczas krwawienia miesiączkowego. Niewskazane jest również wykonanie badania wcześniej niż 2 dni po zakończeniu miesiączki i później niż 2 dni przed jej rozpoczęciem. Optymalnym momentem jest pierwsza faza cyklu menstruacyjnego, czyli kilka dni po zakończeniu krwawienia. Badanie zazwyczaj przeprowadza się między 10. a 20. dniem cyklu.
W kontekście przygotowania do cytologii, zarówno płynnej, jak i konwencjonalnej, należy pamiętać, że badanie nie powinno być wykonane w trakcie stosowania jakichkolwiek środków dopochwowych. Ważne jest również zachowanie co najmniej 24-godzinnej, a najlepiej 72-godzinnej przerwy od kontaktów seksualnych. Przed badaniem nie powinno się przeprowadzać irygacji pochwy. Należy również unikać wcześniejszego badania ginekologicznego, ultrasonografii z użyciem żelu dopochwowego oraz wcześniejszego pobierania posiewów i wymazów z kanału szyjki macicy.
Pacjentka, która zgłasza się do lekarza ginekologa w celu wykonania cytologii płynnej lub konwencjonalnej, powinna przygotować informacje dotyczące daty ostatniej miesiączki, stosowanej hormonoterapii, antykoncepcji hormonalnej oraz innych leków ginekologicznych. W przypadku wystąpienia stanu zapalnego narządu rodnego, pochwy lub sromu, należy najpierw wyleczyć to zapalenie, a następnie zgłosić się na badanie cytologiczne.
Cytologia: badanie należy wykonywać co najmniej raz na 3 lata
A jak wygląda badanie cytologiczne?
Materiał do cytologii pobierany jest na fotelu ginekologicznym przez wykwalifikowaną położną lub lekarza ginekologa. Osoba przeprowadzająca badanie delikatnie wprowadza wziernik do pochwy i, w razie potrzeby, usuwa nadmiar śluzu z szyjki macicy za pomocą gazika. Podczas cytologii pobiera się odpowiedni materiał zarówno z kanału szyjki macicy, jak i części pochwowej.
Cytologia jest nieinwazyjnym i szybkim badaniem. Cała procedura trwa zaledwie kilkadziesiąt sekund i jest praktycznie bezbolesna. Wyniki cytologii zazwyczaj są dostępne w ciągu 2 do 4 tygodni.
Jak często należy wykonywać cytologię?
To jest dosyć trudne pytanie, ponieważ obecnie coraz bardziej dążymy do personalizacji badań profilaktycznych w medycynie. To samo dotyczy badania cytologicznego, które zależy od historii pacjentki, jej statusu HPV (czy jest dodatni czy ujemny) oraz wcześniejszych wyników. Ogólnie można powiedzieć, że pacjentka powinna wykonywać to badanie co najmniej raz na 3 lata. Jednakże, w przypadku istnienia wskazań, może być konieczne wykonanie go nawet raz w roku.
Stopniowo odchodzi się od wykonywania cytologii konwencjonalnej
Svitlana Slyvchenko, Ann Asystent Zdrowia: Już tak podsumowując – czyli cytologia nie jest najlepszą metodą dla wykrycia raka szyjki macicy?
Kinga Bednarek, Specjalista ginekologii i położnictwa: Aktualna wiedza medyczna kładzie coraz większy nacisk na screening raka szyjki macicy oparty na testach HPV z genotypowaniem typów 16 i 18. Następnie stosuje się cytologię płynną lub test połączony, czyli kotesting. Obejmuje on jednoczesne badanie w kierunku wirusa HPV i cytologii płynnej. Obecnie stopniowo odchodzi się od wykonywania wyłącznie cytologii konwencjonalnej, która służy jedynie jako badanie przesiewowe. Niestety, cytologia konwencjonalna może dawać wyniki fałszywie ujemne. Oznacza to, że pacjentka może otrzymać wynik cytologii konwencjonalnej sugerujący brak nieprawidłowości, podczas gdy w rzeczywistości może występować proces przednowotworowy lub nowotworowy w szyjce macicy związany z zakażeniem wirusem HPV.
Jako ginekolożce, marzy mi się taki dzień, kiedy pacjentka wejdzie do mojego gabinetu i, zamiast prosić o zwykłą cytologię, zada mi pytanie o najlepszy sposób screeningu raka szyjki macicy. Wtedy mogę zaproponować jej najbardziej odpowiednią metodę przesiewową, uwzględniającą jej wywiad medyczny i wiek.
Rozmawiała: Svitlana Slyvchenko, Ann Asystent Zdrowia
*Serwis / aplikacja Ann dokłada wszelkich starań, aby treści składające się na zawartość serwisu były ścisłe i poprawne. Prezentowana treść jest dostarczana jedynie w celach informacyjnych lub edukacyjnych. W żadnym zakresie nie zastępuje i nie może być utożsamiana z konsultacją czy poradą lekarską.