Seks jest bardzo ważnym obszarem życia w kontekście zdrowia fizycznego i psychicznego. Od dawna seks i jego uprawianie są stereotypowo kojarzone z młodymi osobami. A jednak osoby starsze też mogą i chcą prowadzić aktywne życie seksualne. O potrzebie bliskości, która nie zanika z wiekiem, rozmawialiśmy z dr Dorotą Kalką, psychologiem, seksuologiem i kierownikiem Zakładu Psychologii Wspomagania Rozwoju na Uniwersytecie SWPS.
Seks jest bardzo ważnym elementem składającym się na jakość życia i ogólną satysfakcję. I chociaż z wiekiem zainteresowanie nim maleje, to jednak dla wielu osób w starszym wieku seks nadal stanowi źródło radości życia.
Seniorzy nie są osobami seksualnymi?
Svitlana Slyvchenko, Ann Asystent Zdrowia: Czym jest seksualność?
Dr Dorota Kalka: Seksualność jest jednym z podstawowych wymiarów naszego funkcjonowania. Niestety nadal bardzo często sprowadzana jest jedynie do tych zachowań, które ściśle są związane z seksem. To jest redukcjonistyczne, biologiczne podejście. W obecnym czasie odchodzimy od tego podejścia – traktujemy seksualność wielowymiarowo. Zdrowa seksualność według Światowej Organizacji Zdrowia opiera się na integracji biologicznych, emocjonalnych, intelektualnych i społecznych aspektów życia seksualnego, ważnych dla pozytywnego rozwoju osobowości. A także komunikacji i miłości. Temat seksualności jest nadal w wielu kręgach podejmowany z wielkim trudem. Nadal są tworzone i przekazywane mity i zafałszowania na temat naszej seksualności w różnym wieku. Jednym z takich zafałszowań jest właśnie to, że seniorzy nie są osobami seksualnymi, że nie mają potrzeb w tym obszarze.
Seniorzy też uprawiają seks
Seks i seniorzy to połączenie, o którym wciąż mówimy z lekkim zawstydzeniem. Dla wielu to nadal temat tabu. Dlaczego?
Seksualne tabu wiąże się z jednej strony z intymnym charakterem a z drugiej z przekonaniem, że po menopauzie i andropauzie człowiek powinien zakończyć swoje życie seksualne. Jest to pogląd mylny. Człowiek jest istotą seksualną przez całe życie. To czy chce być aktywny seksualnie i w jakim stopniu powinno być tylko i wyłącznie jego decyzją. Tymczasem można odnieść wrażenie, iż w Polsce oczekiwania społeczne w stosunku do seniorów są jasno określone. Senior powinien zajmować się wnukami i dbać o swoje zdrowie. W wielu rodzinach taki właśnie przekaz powoduje, że seniorzy rezygnują z życia seksualnego nie z powodu swojej potrzeby, ale z powodu oczekiwań, jakie chcą spełnić lub uważają, że je spełnić powinni. Może to być też przyczyną ukrywania faktu, iż seniorzy nadal pozostają aktywni seksualnie.
Czytaj także: Wszystkie emocje są potrzebne, ale warto je regulować
Dla wielu osób seksualność seniorów stanowi tabu nie tylko w związku z oczekiwaniami i przekazami społecznymi, ale także wynika z niskiego poziomu wiedzy, w tym wiedzy o chorobach przenoszonych drogą płciową. Edukacja w zakresie seksualności seniorów nie istnieje. Podobnie jak dobra i rzetelna edukacja seksualna odnośnie do innych grup wiekowych.
Seniorzy mają także problem z mówieniem o swojej seksualności, bo to jest temat, który nie istniał i nie istnieje w większości rodzin. Nikt nas nie uczył się tego, że seksualność jest wartością w każdym wieku i jak o niej mówić. A tym bardziej jak się nią cieszyć bez względu na wiek. Warto pamiętać, że przemiany demograficzne pokazują coraz większy przyrost ludności w wieku powyżej 60 lat. Tematyka seksualności ludzi starszych będzie zatem coraz bardziej aktualnym tematem.
Czy z wiekiem ochota na seks maleje?
Babcia i dziadek najczęściej kojarzą się nam z laską, trzęsącymi się rękami i ciepłymi skarpetami. Ciężko nam wyobrazić, że niezaradne staruszki mogą być aktywni seksualnie. Czy osoby starsze mają jeszcze ochotę na seks?
Potrzeby seksualne w każdym wieku są bardzo indywidualne. Jedna osoba ma większe zapotrzebowanie na seks, inna – mniejsze. Dotyczy to też seniorów i jest widoczne w wynikach badań – zarówno światowych, jak i polskich. Badania skandynawskie, które były prowadzone w latach 80 przez zespół Kiveli, ujawniły, że 53proc. mężczyzn i 26proc. kobiet w wieku 60-70 lat pozostaje aktywnych seksualnie. W przypadku małżeństw odsetek ten wynosi 65proc. w grupie wiekowej 60–70 lat, powyżej 70 roku życia natomiast – 24proc. To pokazały wyniki amerykańskich badań Marsiglio i Donnely z lat 90. Badania profesora Izdebskiego zaś wykazują, że w Polsce brak zainteresowania seksem deklaruje 45proc. mężczyzn w okresie późnej dorosłości i aż 65proc. kobiet w tym wieku. A zatem 55proc. mężczyzn oraz 35proc. kobiet nadal uważa, iż to ważny obszar ich życia. Z badań profesora Lwa Starowicza z 2016 roku wynika, iż w przypadku kobiet w trzecim wieku, zadowolenie ze sfery seksualnej jest na podobnym poziomie jak w około 35 roku życia, a aktywność seksualną potwierdza 2/3 kobiet po 60 roku życia.
Seks seniorów ma wiele barw
O seksie osób dojrzałych niewiele się mówi. Tymczasem dla wielu seniorów ten temat jest ważny. Jak wygląda seks osób starszych? Czym się różni od tego, który uprawiają młodzi?
Seksualność osób starszych opiera się na specyfice okresu rozwojowego oraz zasobów, jakimi dysponują. Ważne jest to, jak osoby starsze postrzegają siebie, czy akceptują zmiany związane z wiekiem. Jak również czy odczuwają lęki związane z kontaktami seksualnymi. Lękiem często towarzyszącym intymnym kontaktom w tym wieku jest obawa przed niemożnością sprostania wymaganiom. Szczególnie tak się dzieje w sytuacji posiadania młodszego partnera/partnerki. Kobiety mogą obawiać się eksponowania swojego ciała przed partnerem.
Aktywność seksualna w okresie późnej dorosłości może przyjmować różne formy. W przypadku części osób aktywność pozostaje na podobnym poziomie jak była dotąd. Część wycofuje się z aktywności seksualnej. Ale to musi być decyzja samego seniora wynikająca z jego potrzeb, a nie nacisków społecznych. Część osób zmienia intensywność życia seksualnego, a część – formy kontaktów. Dla seniorów duże znaczenia zaczyna mieć przytulanie, bliskość cielesna i dotyk. Czasem są nawet ważniejsze niż stosunek seksualny. Takiego zdania jest 61proc. osób w wieku senioralnym. Bliskość cielesna i dotyk dają nam poczucie spełnienia. I to dla seniorów jest bardzo ważne. Warto wspomnieć, że część kobiet po okresie menopauzalnym twierdzi, iż dopiero w tym czasie nie czują obciążenia ryzykiem niechcianej ciąży. A więc dopiero wówczas seks staje się swobodny i komfortowy.
Syndrom starczego załamania seksualnego
Svitlana Slyvchenko: Czy dla seniorów fakt, że współżycie nie wygląda tak jak 40-50 lat temu jest problemem?
Dr Dorota Kalka: To zależy przede wszystkim od umiejętności zaakceptowania zmian związanych z upływającym czasem. Dla osób, które nie zaakceptowały zmian związanych ze swoim ciałem czy z wyglądem, zbliżenia mogą być bardzo trudne. Podobnie brak akceptacji zmieniających się możliwości fizycznych może nawet powodować rezygnację z kontaktów seksualnych. Może tak być na przykład w sytuacji, kiedy zbliżenia nie są takie same pod względem intensywności i czasu trwania jak kiedyś. W przypadku niektórych mężczyzn mówi się o istnieniu syndromu starczego załamania seksualnego. Jest to syndrom polegający właśnie na rezygnacji z aktywności seksualnej w wyniku niepogodzenia się ze zmianami związanymi z wiekiem.
Niech Pan wytłumaczy rodzicom, żeby nie współżyli
Czy seniorzy zgłaszając się do lekarza otwarcie mówią o swoich problemach w tej sferze życia? I ogólnie, z jakimi wątpliwościami zgłaszają się najczęściej seniorzy?
Choć jesteśmy ogólnie coraz bardziej otwarci, jednak nadal nam trudno mówić o seksualności. W tym zwłaszcza seksualności seniorów i dzieci. Unikamy też rozmów o trudnościach w tej sferze, czujemy lęk lub wstydzimy się ich ujawniania. Problem ten mają także specjaliści, w tym lekarze.
Oczywiście zdarza się, iż seniorzy sami pytają lekarza o różne aspekty związane z seksualnością. Choć myślę, że nie jest to częste zjawisko. Raport Seksualność Polaków pokazuje, iż 73 proc. pacjentów nie zostało nigdy zapytanych przez lekarza o zdrowie seksualne.
Badania prowadzone przez Stacy Lindau w 2007 toku pokazało, że kwestie związane z seksualnością po ukończeniu 50 roku życia poruszało w trakcie rozmów z lekarzem 38proc. mężczyzn i 22proc. kobiet. I tu uwidacznia się ogromna rola prawidłowo prowadzonej edukacji seksualnej, której w Polsce brak. Można spotkać się ze stanowiskiem prezentowanym przez część lekarzy, że problemy związane ze sferą seksualną, o których mogą mówić pacjenci, są utożsamiane głównie z objawami innych problemów zdrowotnych lub też z konsekwencją przyjmowania leków. Dotyczy to wszystkich chorób. Z badań wiadomo też, że na przykład u młodszych osób z depresją, zbierając wywiad, lekarze częściej pytają o sferę seksualną niż w przypadku seniorów z depresją.
Zdarza się także, że do seksuologa z rodzicami w wieku senioralnym przychodzą dzieci, prosząc o to, aby rodzicom – seniorom wytłumaczyć, iż nie powinni prowadzić życia seksualnego. Jest to podejście wykluczające, sprzeczne z potrzebami.
Choroby a aktywność seksualna
Różnego rodzaju choroby są częste wśród ludzi w podeszłym wieku. Starzeje się także układ krążenia i układ kostny, a mięśnie zanikają. Czy choroby przewlekłe wpływają znacząco na intymną sferę życia?
Choroby mogą wpływać na naszą aktywność seksualną. Dotyczy to zarówno chorób somatycznych, jak i psychicznych. Wraz z wiekiem często pogarsza się ogólna kondycja organizmu. Rośnie także ryzyko wystąpienia chorób przewlekłych, takich jak cukrzyca typu 2 czy choroby układu krążenia, które mają duże znaczenie dla jakości życia seksualnego. Czasem pojawienie się trudności z aktywnością seksualną jest jednym z pierwszych widocznych objawów tych chorób. U osób w późnej dorosłości może nawet dojść do występowania kilku chorób jednocześnie. Wiele leków przyjmowanych w różnych jednostkach chorobowych może także wpływać na naszą kondycję seksualną.
Co może sprzyjać większej aktywności seksualnej w starszym wieku?
Aktywność seksualna jest ważna dla naszego dobrostanu, a dobrostan z kolei wpływa pozytywnie na podejmowanie aktywności seksualnej. Aktywności seksualnej z pewnością sprzyja dbanie o swoje zdrowie fizyczne i psychiczne. W zasadzie można wymienić tu te same czynniki, a raczej ich brak, które wpływają na to, że senior pomimo odczuwania potrzeby seksualnej rezygnuję z aktywności seksualnej. A zatem zaakceptowanie zmian związanych z ciałem, jego wyglądem i funkcjonowaniem innym niż w poprzednich fazach życia, nieuleganie presji społecznej związanej z traktowaniem seniora jako aseksualnego i pozbawionego potrzeb. A także wiedza wspomagająca kompensowanie zmian związanych z wiekiem. Np. wiedza o suplementacji w kontekście reakcji seksualnej. Czyli w przypadku kobiet wiedza dotycząca zastosowania lubrykantów, w przypadku mężczyzn dotycząca leków wspomagających erekcję.
* Serwis / aplikacja Ann dokłada wszelkich starań, aby treści składające się na zawartość serwisu były ścisłe i poprawne. Prezentowana treść jest dostarczana jedynie w celach informacyjnych lub edukacyjnych. W żadnym zakresie nie zastępuje i nie może być utożsamiana z konsultacją czy poradą lekarską.
Więcej ciekawych materiałów z cyklu „Zdrowa głowa z Ann”: