Przemoc psychiczna występuje bardzo często w bliskich relacjach. Jednak ofiary boją się lub wstydzą o tym mówić. Może trwać wiele lat niezauważona. Jedynie niska samoocena lub wyuczona bezradność mogą być jej oznakami. Ofiary często noszą ból w sobie, a przy innych uśmiechają się. Tylko wprawni obserwatorzy i eksperci są w stanie ją wyłapać. Co robić, aby pomóc ofiarom? Czy sprawcy poddają się terapii i można ich wyleczyć? Na pytania odpowiedział dr Marek Miotk, psycholog i psychoterapeuta.
Przemoc psychiczna i jej przyczyny
Karolina Bielawska, Wirtualny Klub Medyczny Ann: Jakie są przyczyny stosowania przemocy psychicznej? Czy sprawcę można wyleczyć czy zdarza się to zdecydowanie za rzadko?
Przyczyny stosowania przemocy psychicznej są dwojakie. Zwykle jest to mieszanina jednego i drugiego. Najczęściej jest to nieradzenie sobie z własnymi emocjami i nieświadome odreagowywanie ich w stosunku do drugiej osoby. Sprawca może też używać drugiej osoby w sposób przedmiotowy, aby osiągnąć swoje cele, zwykle związane z obrazem siebie i poczuciem własnej wartości. W drugim przypadku mamy do czynienia z osobowościami narcystycznymi czy psychopatycznymi. W tym przypadku leczenie jest znacznie trudniejsze. Osoby tego typu mają ogromny problem z wglądem w siebie, ze zrozumieniem swoich mechanizmów działania, z dostrzeganiem i nazywaniem swoich emocji. Nie mają również określonej hierarchii wartości. Wiele osób jednak wychodzi z roli sprawcy, gdy uświadamiają sobie swoje niefunkcjonalne mechanizmy budowania relacji i poruszania się w nich oraz zdobywania poczucie własnej wartości. Oprócz uświadomienia, konieczna jest też wola długotrwałej pracy nad sobą w kierunku właściwego funkcjonowania osobistego, relacyjnego i społecznego.
Wiktymizacja ofiary. Często mówi się, że ofiara jest sama sobie winna. Dlaczego tak wybrała? Przecież wiedziała, jaki jest. Czy to pogłębia problem?
Nigdy nie można wyjść z założenia, że ofiara jest sama sobie winna, gdyż sprowokowała sprawcę. Ktoś może zachowywać się wobec mnie nie wiadomo w jak niedojrzały sposób. Jeśli nie mam w sobie skłonności sadystycznych i przemocowych, nigdy nie będę ich stosował. Funkcjonowanie ofiary to jest jedna rzecz. Nigdy nie może usprawiedliwiać przemocy i jakiejkolwiek agresji. Zupełnie inną rzeczą jest funkcjonowanie w społeczeństwie sprawców przemocy. Przysłowie polskie mówi: kto chce uderzyć psa, zawsze znajdzie kij. Sprawca przemocy nie potrzebuję mieć przed sobą ofiary, która sama się prosi o przemoc, gdyż może ją stosować wobec kogokolwiek innego.
Ofiary boją się sprawcy i reakcji otoczenia
Dlaczego ofiary przemocy psychicznej nie zwracają się po pomoc?
Sądzę, że możemy wywnioskować, dlaczego ofiary przemocy psychicznej nie zwracają się po pomoc. Po pierwsze dlatego, że boją się sprawców przemocy, którzy mogą wzmocnić swoje agresywne zachowania. Po drugie, często dochodzi właśnie do powtórnej wiktymizacji ofiary przez ostracyzm społeczny. Ofiara boi się reakcji społecznej oraz społecznych konsekwencji zaistniałych wypadków. Po trzecie (i przede wszystkim), ma tak zaniżone poczucie własnej wartości, że albo nie rozpoznaje swojej krzywdy adekwatnie i ją minimalizuje czy nawet gloryfikuje. Nie wierzy też w to, że skutecznie może poradzić sobie z pokonaniem trudnej sytuacji.
Jak można pomóc ofiarom? Większość osób chciałoby udzielić wsparcia, ale nie wie, co może zrobić. Jak rozmawiać z ofiarami?
Ofiarom przemocy można pomóc przede wszystkim przez nazywanie rzeczy po imieniu, przez odwagę cywilną reagowania na krzywdzące sytuacje i poprzez rozmowę (niekiedy godzinami). Przemoc należy nazywać przemocą w obecności ofiary. Należy to czynić bez wywierania nadmiernego nacisku na tę osobę, cały czas obdarzając ją akceptacją, zrozumieniem i szacunkiem. Raczej chodzi o to, by być podpowiadaczem, który idzie o krok z tyłu. Jeśli trzeba, to bierze za rękę i pomaga ofierze czynić kolejne kroki – jednak zawsze przy dobrze rozpoznanej sytuacji społecznej. Dobrze jest w tej sytuacji zwrócić się do specjalisty, poprosić o jedno czy dwa spotkania, przedstawić sytuację, omówić ją z różnych stron i dokonać rozeznania.
Gdzie ofiary mogą zwrócić się po pomoc?
Ofiary przemocy mogą zgłosić się do każdej najbliższej osoby, która ich zrozumie i zechce wysłuchać historii. Jest to zwykle pierwszy krok. Można zgłosić się do każdego psychologa, każdego pracownika socjalnego, pedagoga, do Ośrodka Pomocy Społecznej, do Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie, na policję, do prokuratury, do różnych fundacji zajmujących się przemocą psychiczną w rodzinie i poza rodziną.
Skąd wiedzieć, że to przemoc psychiczna? Sprawca zostanie ukarany?
Czy przemoc psychiczna jest w Polsce karana? Jak łatwo ja udowodnić?
Oczywiście, przemoc psychiczna pod różnymi formami jest karana. Znajduje ona swoje odpowiedniki w określeniach w kodeksie karnym. Mówimy o takich zachowaniach o charakterze przemocy psychicznej jak:
- mobbing,
- stalking,
- oczernianie,
- manipulowanie,
- obmawianie,
- dyskredytowanie,
- szantaż,
- zastraszanie,
- małpowanie,
- ośmieszanie,
- zawstydzanie,
- rzucanie epitetami i wulgaryzmami,
- grożenie,
- krytykowanie,
- przymuszanie,
- zawstydzanie,
- molestowanie,
- śledzenie,
- narzucanie poglądów,
- nastawianie innych przeciw danej osobie.
Przemocy psychicznej nie da się tak łatwo udowodnić jak przemocy fizycznej, szczególnie jeśli w jej wyniku są ślady, które można poddać obdukcji. Zwykle należy się uzbroić w cierpliwość i zbierać dowody w formie nagrań, zdjęć czy świadków oraz jakichkolwiek innych materialnych śladów odzwierciedlających doznaną przemoc.
Autorka: Karolina Bielawska, Wirtualny Klub Medyczny Ann
Czytaj więcej w Ann:
- „Przemoc psychiczna występuje wobec bliskich”[cz. I ROZMOWY]
- Neuropsycholog: Zespół dziecka potrząsanego to forma przemocy
- Depresja: nowe postępy w badaniach
