Depresja, nadczynność tarczycy, nadciśnienie, niewłaściwa higiena snu to tylko niektóre możliwe przyczyny bezsenności. Skąd wiedzieć, która nas dotyczy? Kluczem jest odpowiednia diagnostyka. Konsultacja lekarska, odpowiednie narzędzia i badania pozwalają ustalić źródło problemu i metodę leczenia. Bezsenność da się pokonać. Dowiedz się, jakie podjąć kroki i co zmienić w codzienności, aby pozbyć się problemów ze snem.
Czym jest bezsenność?
Bezsenność to sytuacja, w której pacjent albo za krótko śpi, albo jego sen jest przerywany, czyli wybudza się w nocy, nie może zasnąć lub też gdy śpi prawidłowo, ale sen nie przynosi mu wypoczynku i budzi się zmęczony.
Bezsenność to wielokierunkowe zjawisko z pogranicza wielu dziedzin. Jego przyczyną mogą być zarówno problemy natury neurologiczno-psychiatrycznej, jak i wszelkiego rodzaju schorzenia przewlekłe, czyli np. choroby płuc, choroby serca, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze. Czasami bezsenność nie jest wynikiem choroby, a po prostu skutkiem nieprawidłowej higieny snu i nieprawidłowego stylu życia pacjenta.
Diagnostyka zaburzeń snu
Diagnostyka zaburzeń snu jest szeroka. Od czego ją zacząć? Po pierwsze, zwykle zaleca się przyjrzenie się temu, jak pacjent śpi. Bardzo przydatnym narzędziem jest prowadzenie dzienniczka snu. Tak jak w przypadku pacjentów z nadciśnieniem tętniczym zaleca się prowadzenie dzienniczka pomiarów ciśnienia, tak w problemach z bezsennością zaleca się prowadzenie właśnie dzienniczka snu. Pacjent zapisuje w nim codziennie ile godzin spał, czy przebudzał się w nocy, czy obudził się wypoczęty, czy nie mógł zasnąć, czy spał w ciągu dnia.
Zwykle po 2-3 tygodniach sumiennego prowadzenia dzienniczka pacjent przychodzi na wizytę kontrolną podczas której lekarz może ocenić, czy u pacjenta rzeczywiście występują zaburzenia snu. Lekarz liczy ile godzin pacjent śpi oraz ocenia czy zachowuje on odpowiednią higienę snu.
Nie każde zaburzenie snu to bezsenność
Zdarzają się sytuacje, w których dzienniczek pokazuje, że pacjent w ciągu dnia ucina sobie kilka razy drzemkę, a później w nocy nie może spać. Wtedy nie możemy mówić o bezsenności. U starszych osób często obserwuje się, że zimą idą spać znacznie wcześniej i budzą się o 2 w nocy. Wtedy jeśli lekarz policzy, że taki pacjent spał 7-8 godzin, to również nie mówimy o bezsenności, ponieważ w tej sytuacji zostało zrealizowane zapotrzebowanie na sen, ale w nieodpowiednim czasie.
Zatem taka osoba nie ma problemów ze snem, a z organizacją czasu w ciągu doby. Jedynym rozwiązaniem takiego problemu jest adaptacja do innego rytmu dobowego. Zachęca się takich pacjentów do pójścia spać najpierw godzinę, później dwie, trzy godziny później, tak aby faktycznie spali w porze nocnej.
Leczenie bezsenności wynikającej z niewłaściwej higieny snu
Jeżeli osoba ma zdiagnozowaną bezsenność, pierwszym krokiem jest przyjrzenie się stylowi życia i higienie snu. Taka interwencja w zakresie tego, jak pacjent organizuje sobie spanie, pomaga w ponad połowie przypadków bezsenności. Dlatego tak ważna jest edukacja w zakresie tego, jak sen powinien wyglądać.
W przypadku bezsenności trzeba spróbować cały styl życia dostosować pod nocny sen. To znaczy, w drugiej połowie dnia unikamy intensywnego wysiłku fizycznego i nadmiernych ilości ciężkiego jedzenia, staramy się też nie pić na około godzinę przed pójściem spać. Absolutnie unikamy używek przed snem i nie pijemy kawy, która podnosi ciśnienie tętnicze i przyspiesza akcję serca.
Pokój, w którym śpimy powinien być tylko sypialnią. To znaczy, że nie powinniśmy w nim nie oglądać telewizji, korzystać z komputera i telefonu. Sypialnia i łóżko powinny być przeznaczone do spania. To buduje w mózgu skojarzenia, że to pomieszczenie jest miejscem, w którym układ nerwowy się wycisza i może łatwo zasnąć. W miarę możliwości należy dostosować pomieszczenie, w którym śpimy pod kątem panujących w nim warunków. Ma być w nim ciemno i cicho. Ważna jest też temperatura. W sypialni nie może być zbyt ciepło – optymalna temperatura to ok. 18-19 stopni.
Ważne jest, aby funkcjonować zgodnie z rytmem słońca. Nasz układ hormonalny naturalnie działa tak, że największy wyrzut hormonów i aktywności organizmu przypada na pierwszą część dnia. Z kolei po południu powinniśmy stopniowo się wyciszać, a wieczór powinien być czasem relaksu i odprężenia, aby przygotować się do nocnego wypoczynku. Oczywiście nie zawsze zadbanie o higienę snu jest możliwe. Na przykład u osób pracujących w trybie zmianowym konieczne będzie wprowadzenie innych rozwiązań. Jednak omówione zalecenia w większości przypadków przynoszą pożądane rezultaty.
Leczenie bezsenności wynikającej z chorób
Kiedy bezsenność nie wynika z niewłaściwej higieny snu, a z chorób lub zaburzeń, konieczne jest przeprowadzenie dodatkowej diagnostyki. Gdy pacjent przestrzega wszystkich omówionych wcześniej zaleceń, a mimo to ma problemy ze spaniem, konieczne będzie przeprowadzenie dodatkowych badań w gabinecie lekarskim.
Przykładowe schorzenia, które mogą być powikłane bezsennością to m.in. zaburzenia depresyjne, lękowe, traumy, zespoły stresu pourazowego. Tutaj najlepszym wyjściem będzie wizyta u psychiatry. Bez postawienia odpowiedniej diagnozy niemożliwe będzie skuteczne leczenie. Na przykład osoby z depresją nie wymagają leku na bezsenność, a przyczynowego leczenia źródła problemu, czyli depresji. Zwykle trafnie dobrane leczenie zaburzeń psychicznych sprawia, że problemy z bezsennością ustępują. Dlatego nie należy się bać wizyty u psychiatry, jeśli widzimy u siebie niepokojące objawy.
Drugą grupą chorób są przewlekłe choroby płuc i serca. Niewydolność krążenia, choroba wieńcowa, przewlekła obturacyjna choroba płuc, zespół bezdechu sennego i wiele innych to choroby, które mogą utrudniać sen nocny. Jeśli chorujemy na którąś z tych chorób lub zauważamy u siebie jej objawy, należy udać się do lekarza rodzinnego. On spróbuje wstępnie zdiagnozować źródło problemu i pokieruje do odpowiedniego specjalisty.
Czytaj także: Poradnik Ann: Bezdech senny – kogo dotyka i kiedy bywa groźny? [AUDIO]
Kolejnym problemem prowadzącym do bezsenności mogą być zaburzenia hormonalne. Na przykład nadczynność tarczycy objawia się pobudzeniem, wysokim ciśnieniem tętniczym, ma nadmiernie pobudzony układ nerwowy i dlatego nie może spać. Badania poziomu hormonów tarczycy są jednym z pierwszych, które wykonuje się u pacjentów z bezsennością, ponieważ zaburzenia pracy tarczycy są częste.
Podstawą leczenia jest ustalenie przyczyny
Wiele osób z bezsennością oczekuje, że problem uda się rozwiązać lekiem, po którym będą smacznie spały. Jednak preparaty na bezsenność mogą być stosowane tylko krótkotrwale. Są to leki o dużym potencjale uzależniającym, mają wiele skutków ubocznych i można stosować je maksymalnie przez 3-4 tygodnie.
Jeśli bezsenność wywołała przejściowa przyczyna, np. ktoś jest w żałobie, doświadczył dużego stresu, to zalecane może być zastosowanie leków przez okres kilku tygodni. Jednak w większości przypadków przyjmowanie leków powinno odbywać się krótkotrwale i bezwzględnie pod okiem lekarza.
Gdy wszystkie metody zawiodą, konieczna jest szersza diagnostyka
Najbardziej zaawansowaną metodą diagnostyczną jest polisomnografia. Wykonuje się ją w specjalnych poradniach, do których kieruje najczęściej neurolog lub psychiatra. Jeśli wstępna diagnostyka została przeprowadzona, pacjent przestrzega zasad higieny snu i dalej doświadcza problemów ze spaniem, polisomnografia może pomóc znaleźć przyczynę zaburzeń.
Badanie polega na tym, że pacjent śpi, a w międzyczasie jest podpięty do aparatury monitorującej parametry życiowe (m.in. aktywność elektryczną mózgu, napięcie mięśniowe, ruchy gałek ocznych). Dzięki temu lekarz otrzymuje dużą dawkę informacji na temat tego, co dzieje się w ciele pacjenta podczas snu. Na tej podstawie specjalista może określić odchylenia parametrów mogące prowadzić do bezsenności. Jest to bardzo zaawansowana diagnostyka i nie u każdego pacjenta będzie potrzebne jej przeprowadzenie. Zazwyczaj wykonuje się ją, kiedy wszystkie wcześniej przeprowadzone badania i zmiany w stylu życia nie przyniosły pożądanych rezultatów.
Autorka: Krzysztofa Białożyt-Stwora, Ann Asystent Zdrowia
*Serwis / aplikacja Ann dokłada wszelkich starań, aby treści składające się na zawartość serwisu były ścisłe i poprawne. Prezentowana treść jest dostarczana jedynie w celach informacyjnych lub edukacyjnych. W żadnym zakresie nie zastępuje i nie może być utożsamiana z konsultacją czy poradą lekarską.
Przeczytaj i posłuchaj więcej w Ann Zdrowie: