Gluten to rodzaj białka, występującego powszechnie w wielu produktach zbożowych. Zawartość glutenu w diecie może mieć istotny wpływ na zdrowie jelit. Najpoważniejszą chorobą związaną z nietolerancją glutenu jest celiakia. Kiedy jeszcze gluten może być szkodliwy dla zdrowia? Kto powinien unikać glutenu, a kto nie musi się go obawiać? Dowiedz się więcej na temat glutenu z Poradnika Ann!
Gluten – gdzie go znajdziesz?
Gluten jest składnikiem wielu powszechnie spotykanych zbóż. Do źródeł glutenu zalicza się pszenicę, żyto, jęczmień i owies, a także produkty z nich powstające. Gluten znajdziemy zatem w pieczywie, makaronach, produktach cukierniczych, wielu kaszach (m.in. jęczmiennej, bulgur, kuskus, orkiszowej), produktach mącznych oraz płatkach owsianych. Warto wiedzieć, że niewielkie ilości glutenu mogą występować w produktach, które nie kojarzą nam się ze zbożami. Gluten znajdziemy między innymi w ketchupie, sosie sojowym, niektórych jogurtach, oraz wyrobach mięsnych, w których wykorzystuje się zbożowe zagęstniki. Długa lista źródeł glutenu w diecie sprawia, że jego całkowite wyeliminowanie z jadłospisu stanowi nie lada wyzwanie.
Celiakia – poważna nietolerancja glutenu
W jakich sytuacjach należy wyeliminować z diety gluten? Pierwszym skojarzeniem jest celiakia, czyli całkowita nietolerancja glutenu. Celiakia to wrodzona choroba o podłożu autoimmunologicznym. Cierpi na nią około 1% populacji. Jelita osób chorych na celiakię są szczególnie wrażliwe na gluten. Spożycie zawierających go produktów wywołuje stan zapalny i prowadzi do zaniku kosmków jelitowych. Pacjenci z celiakią cierpią na zaburzenia wchłaniania pozostałych składników pokarmowych. Mimo, że choroba pierwotnie dotyczy jelit, jej konsekwencje obejmują cały organizm. Zahamowanie wzrostu, osłabienie kości, uporczywe biegunki, zmiany skórne czy problemy z płodnością to tylko niektóre powikłania tej podstępnej choroby.
Czy celiakię można wyleczyć? Niestety nie da się sprawić, by choroba zniknęła. Można natomiast nauczyć się z nią żyć i całkowicie wygasić jej objawy. Żaden lek nie przywróci tolerancji glutenu i produktów zbożowych. Z tego powodu, jedynym rozwiązaniem jest ścisłe przestrzeganie diety bezglutenowej. Gdy nabłonek jelitowy nie ma styczności z glutenem, stan zapalny ustępuje i powraca prawidłowe trawienie. Osoby chorujące na celiakię muszą stosować dietę bezglutenową przez całe życie.
Inne choroby glutenozależne
Niewyjaśnione problemy z przewodem pokarmowym, takie jak wzdęcia, bóle brzucha czy biegunki mogą być wskazaniem do wykonania badań w kierunku celiakii. Co jednak w sytuacji, gdy wyniki nie wskazują na tę chorobę? Czy istnieją inne oprócz celiakii przejawy nietolerancji glutenu? Odpowiedź jest twierdząca. Do tak zwanych chorób glutenozależnych zaliczamy, oprócz celiakii, alergię na gluten oraz nieceliakalną nadwrażliwość na gluten.
Alergia na gluten może mieć postać natychmiastową lub przewlekłą. Jej objawy nie muszą być związane z przewodem pokarmowym. Podobnie jak w przypadku innych schorzeń alergicznych, alergia na gluten może objawiać się dusznością, wodnistym katarem, wysypką, biegunką, wymiotami, a w skrajnych przypadkach wstrząsem anafilaktycznym. Warto podkreślić, że inaczej niż w przypadku celiakii, alergia na gluten może z czasem minąć. Szczególnie w przypadku dzieci zdarza się „wyrośnięcie” z choroby.
Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten to kolejna jednostka chorobowa wywoływana przez gluten. Rozpoznajemy ją u osób, u których spożycie glutenu prowadzi do ewidentnych objawów klinicznych (gorsze samopoczucie, wzdęcia, ból brzucha, biegunka), a jednocześnie testy w kierunku celiakii oraz alergii na gluten są ujemne. W ostatnich latach podkreśla się rosnącą częstość występowania nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten. Dotyczy ona kilku procent populacji (według badań około 6%), a zatem może być nawet częstsza od celiakii.
Jak sprawdzić, czy gluten nam szkodzi?
Diagnostyką chorób związanych z glutenem zajmuje się specjalista gastroenterolog. Pierwszym krokiem diagnostycznym powinno być wykluczenie celiakii. Badania w kierunku tej choroby można wykonać z krwi, jednak u części pacjentów konieczna jest również biopsja jelita cienkiego. Obraz mikroskopowy jelita u pacjentów z celiakią jest bardzo charakterystyczny, dlatego to badanie często pozwala rozwiać wątpliwości.
Jeśli celiakia zostanie wykluczona, a mimo to podejrzewamy u siebie dolegliwości związane z glutenem, prawdopodobnie zostaniemy skierowani na badania w kierunku alergii na gluten. Możliwe są zarówno testy skórne, jak i badanie poziomu przeciwciał we krwi. Warto jednak wiedzieć, że wyniki tych badań nie zawsze są wiarygodne. Z tego powodu, bardzo ważnym elementem diagnostyki alergii na gluten jest tzw. próba prowokacji. Polega ona na stosowaniu ścisłej diety bezglutenowej przez pewien czas, a następnie ponownym wprowadzeniu glutenu oraz dokładnej obserwacji objawów pojawiających się u pacjenta.
Dieta bezglutenowa – nie stosuj jej pochopnie!
Dla pacjentów cierpiących na choroby związane z glutenem, najlepszym lekarstwem jest dieta bezglutenowa. Jej stosowanie może prowadzić do całkowitego wyciszenia objawów. Warto jednak pamiętać, że dieta bezglutenowa nie jest zalecana dla osób zdrowych, ponieważ wiąże się z ryzykiem wystąpienia niedoborów pokarmowych. W przypadku chęci zastosowania diety bezglutenowej warto skorzystać z porady eksperta – dietetyka lub lekarza. Upewnijmy się, że ten model odżywiania przyniesie dla nas więcej korzyści niż potencjalnych zagrożeń.
autorka: Krzysztofa Białożyt-Stwora, Ann Asystent Zdrowia
