W Polsce z powodu samobójstw ginie rocznie ponad 2 razy więcej osób niż w wypadkach samochodowych. Większość to mężczyźni. Często za wieloma z tych dramatów stoi nieleczona depresja. A wszystko dlatego, że nadal pokutuje stereotyp o silnym mężczyźnie, który nigdy nie płacze. Jak się objawia depresja u mężczyzn? Jakie mogą być przyczyny depresji oraz jak wspierać naszych najbliższych? O męskiej depresji opowiada Emil Strzelec, lekarz psychiatra z Centrum Terapii Dialog.
W 2021 roku w Polsce odnotowano 5201 samobójstw, przy czym największa ich liczba dotyczyła osób w przedziale wiekowym od 35 do 39 lat. Ponadto, statystyki potwierdzają, że mężczyźni nadal giną z powodu samobójstwa 6 razy częściej niż kobiety.
Posłuchaj wersji AUDIO: Depresja u mężczyzn
Depresja dwukrotnie częściej rozpoznawana u kobiet niż u mężczyzn?
Svitlana Slyvchenko, Ann Asystent Zdrowia: Często możemy spotkać się ze stwierdzeniem, że mężczyzna ma być silny, a depresja jest dla słabych. Jednakże mężczyźni też zmagają się z depresją, chociaż dwa razy rzadziej niż kobiety. Czym jest depresja? I jak często jest spotykana wśród mężczyzn?
Emil Strzelec, lekarz psychiatra: Depresja jest stanem chorobowym, który według Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, objawia się obniżeniem nastroju, anhedonią, czyli niezdolnością odczuwania przyjemności, a także brakiem energii i zwiększoną męczliwością. Ponadto chorobie towarzyszą dodatkowe objawy, takie jak poczucie winy, obniżenie poczucia własnej wartości, pogorszenie pamięci i koncentracji. Jak również spowolnienie ruchowe i spowolnienie myślenia oraz niepokój. Aby móc mówić o depresji, należy stwierdzić co najmniej 2 objawy podstawowe i 2 objawy dodatkowe, które trwają przynajmniej 2 tygodnie.
Jeśli zaś mówimy o częstotliwości występowania depresji, to w literaturze często wspomina się, że jest ona około dwukrotnie częściej rozpoznawana u kobiet niż u mężczyzn. Jednakże uważam, że te statystyki nie do końca mogą pokazywać zachorowalność. Jeśli spojrzymy np. na liczby samobójstw, to znacznie częściej są one dokonywane przez mężczyzn. Zachorowalność na depresję rocznie w krajach Unii Europejskiej wynosi 6,9%, natomiast w ciągu życia doświadcza jej około 16% społeczeństwa. Fakt, że takie choroby psychiczne jak depresja częściej występują właśnie wśród kobiet, ale warto też pamiętać, że one jednak nie mają takiej blokady, by zwrócić się do innych o pomoc.
Depresja u mężczyzn a samobójstwa
No właśnie. Wspomniał Pan o tym, że według statystyk ogromna większość samobójców w Polsce to mężczyźni. Czy to ma coś wspólnego z tendencją nieleczenia depresji przez Polaków?
Tak, to prawda. Chociaż kobiety częściej podejmują próby samobójcze, to jednak mężczyźni 5 razy częściej giną z powodu samobójstwa. Przeważnie jest to samobójstwo poprzez powieszenie. Nieleczona depresja faktycznie może być jednym z powodów takiego stanu. Niestety, nadal pokutuje, choć mam poczucie, że w nieco mniejszym stopniu niż kiedyś, przekonanie, że leczenie się u psychiatry to coś wstydliwego i jest przejawem własnej słabości. Mężczyźni znacznie rzadziej decydują się na wizytę u psychiatry, nie chcą opowiadać o swoim życiu wewnętrznym podczas sesji terapeutycznych, unikają również konfrontacji z bliskimi. Depresja nadal jest postrzegana jako choroba osób słabych i niezaradnych, a mężczyzna to przecież głowa rodziny, który musi być silny i sam sobie ze wszystkim radzić. Jednakże prawdą jest to, że w praktyce lekarskiej zauważamy, iż na depresję często zapadają osoby, które moglibyśmy określić jako „człowiek sukcesu”.
Depresja u mężczyzn często objawia się wybuchami gniewu
Jak się objawia depresja u mężczyzn? Czy mężczyźni chorują na depresję inaczej?
Mówiąc o mężczyznach, mówimy o znacznej grupie osób. I oczywiście, każdy może chorować nieco inaczej. Nie ma jednej zasady. Aczkolwiek faktem jest to, że u mężczyzn częściej zauważa się pewne różnice w przebiegu choroby względem kobiet.
U kobiet wśród objawów zdecydowanie przeważa poczucie smutku, przygnębienie czy brak radości. U mężczyzn zaś oprócz podstawowych symptomów kojarzonych z depresją, czyli obniżonego nastroju i apatii, możemy zauważyć nagłe wybuchy gniewu, wzmożoną drażliwość oraz ataki agresji. Z tego względu mogą oni popadać w konflikty. Czasem pojawiają się również zachowania ryzykowne i autodestrukcyjne, a także uzależnianie się od różnych substancji i czynności. Inne zaś, spójne z kobiecymi objawy depresji u mężczyzn, to problemy ze snem, bóle głowy, zmęczenie oraz brak apetytu i spadek odporności na stres.
Należy rozmawiać o swoich uczuciach i emocjach
Wydaje mi się, że przedstawiciele płci męskiej lepiej niż kobiety radzą sobie z maskowaniem objawów. A więc jak nie przeoczyć oznak depresji u naszych najbliższych?
Niektórzy mężczyźni nie rozpoznają depresji i nie przyznają się do niej. Często też bagatelizują oznaki i objawy choroby. To powoduje, że zauważyć depresję u naszych najbliższych bywa naprawdę bardzo trudno. Różnorodny przebieg choroby, zmieniający się obraz kliniczny też nie pomagają w zauważeniu depresji. Na pewno na naszą uwagę zasługują oczywiste zmiany zachowania, które trwają przez określony czas i nie mijają. Szczególnie musimy być uważni, gdy w życiu naszych najbliższych zachodzą negatywne zmiany. Może to być utrata pracy, rozstanie się, śmierć bliskiej osoby czy też poważna choroba somatyczna. Jednymi z najłatwiejszych do zauważenia objawów są pogorszenia jakości snu oraz spadek libido.
Na pewno warto rozmawiać z naszymi bliskimi o ich uczuciach. Budować więzi emocjonalne i zaufanie. Jeżeli podejrzewamy, że nasz mąż, syn czy przyjaciel choruje na depresję, należy nie działać samemu, lecz zwrócić się o pomoc do specjalisty.
Jakie mogą być przyczyny depresji?
Istnieją różne czynniki, które mogą być odpowiedzialne za depresję u mężczyzn. Niektóre z tych czynników mają podłoże biologiczne – nieprawidłowości dotyczące ilości różnych neuroprzekaźników w męskim ośrodkowym układzie nerwowym, społeczne i psychologiczne. Różne badania pokazują, że skłonność do depresji można odziedziczyć. Czyli pojawia się również taki czynnik jak uwarunkowania genetyczne. Ogólnie rzecz biorąc, uważa się, że choroba powstaje na skutek predyspozycji oraz współdziałania stresu.
Jeśli zaś będziemy próbować wymienić pewne problemy, które stanowią jedne z częstszych powodów pojawiania się zaburzeń depresyjnych u przedstawicieli płci męskiej, będą to problemy zawodowe, nieszczęśliwy związek i utrata atrakcyjności fizycznej lub kondycji fizycznej.
Depresja u mężczyzn a choroby somatyczne
Choroby somatyczne, leki i substancje psychoaktywne – czy mogą one sprzyjać wystąpieniu depresji?
Jak najbardziej choroby somatyczne, leki oraz substancje psychoaktywne mogą przyczyniać się do rozwoju depresji. Pamiętajmy, że mówimy o szerokiej grupie czynników ryzyka czy też mechanizmów powodujących powstanie depresji. Na pewno na szczególną uwagę zasługują choroby somatyczne. Obecnie nie ma już wątpliwości, że zaburzenia depresyjne oraz choroby somatyczne pozostają ze sobą we wzajemnym, niekorzystnym oddziaływaniu. Alkohol zaś oraz leki psychotropowe należą do substancji psychoaktywnych, które mogą mieć poważny wpływ na organizm. Kombinacja tych substancji wzmaga ich działania niepożądane. Dobrą wiadomością jest to, że osoby przyjmujące takie leki znajdują się pod opieką lekarza, a więc jeżeli występują jakiekolwiek negatywne skutki czy problemy, warto je zgłosić lekarzowi prowadzącemu.
Często zdarza się, że osoby cierpiące na depresję próbują złagodzić jej objawy, sięgając po alkohol. Jednakże on nie tylko nie pomaga w walce z problemami, ale powoduje jeszcze większe problemy.
Warto też zaznaczyć, że ryzyko wystąpienia depresji u osób uzależnionych od alkoholu jest dwa razy większe niż w populacji ogólnej.
Istnieje kilka metod leczenia choroby
Jak leczyć depresję? Czy zawsze konieczna jest farmakoterapia?
Męska depresja, podobnie jak choroba depresyjna u kobiet, wymaga leczenia. Może to być psychoterapia lub też farmakoterapia. Szczególnie ciężkie przypadki depresji mogą wymagać hospitalizacji. O zastosowaniu farmakoterapii decyduje wyłącznie lekarz po osobistym zbadaniu pacjenta. Leków przeciwdepresyjnych jest wiele, zadaniem lekarza jest dobrać taki, który wywołuje jak najmniej skutków ubocznych. Podczas wyboru metody leczenia bierze się pod uwagę wiele różnych czynników, takich jak rodzaj objawów, ich nasilenie, występowanie chorób współistniejących, stosowane obecne leczenie, a przede wszystkim oczekiwanie pacjenta. A więc nie zawsze w leczeniu stosuje się antydepresanty czy leki psychotropowe.
Psychoterapia jest bardzo ważnym, a przede wszystkim skutecznym źródłem pomocy w depresji. Bardzo wysoką skuteczność w leczeniu depresji wykazuje psychoterapia poznawczo-behawioralna.
U większości osób z depresją skuteczne jest połączenie leków i psychoterapii. W leczeniu ważny jest również zdrowy tryb życia, a więc dieta, ruch i społeczne kontakty.
Kto się zajmuje leczeniem depresji – psycholog czy psychiatra?
Może to być zarówno psycholog, jak i psychiatra. Kiedy tylko pacjent zauważy u siebie jakieś objawy sygnalizujące o tym, że cierpi się z powodu depresji, pierwsze kroki należy skierować do lekarza psychiatry, a także do psychologa. Połączenie pracy tych dwóch specjalistów to najlepsza droga, by przezwyciężyć depresję. Należy wspomnieć też, że aby dostać się na wizytę u psychiatry, nie potrzeba skierowania.
Depresja u mężczyzn: być blisko i słuchać
Svitlana Slyvchenko, Ann Asystent Zdrowia: Mężczyźni są mniej skłonni niż kobiety do mówienia o uczuciach. Co jednak nie oznacza, że nie potrzebują wsparcia. Jak możemy wspierać mężczyznę z depresją? Jak dobrać odpowiednie słowa, żeby jeszcze bardziej nie pogorszyć sytuacji?
Emil Strzelec, lekarz psychiatra: Po pierwsze, warto zaznaczyć, że wspierać na pewno trzeba. Jednakże nie jest to łatwe zadanie ze względu też na to, że część mężczyzn w ogóle nie mówi o takiej potrzebie. Czasem nie potrafi powiedzieć w sposób, który w opinii publicznej nie wyglądałby jako okazanie słabości. Tak naprawdę nie ma jednej prostej rady, jak czy co mówić. Ponieważ każdy z nas jest inny, a więc każdemu może pomóc co innego. Na pewno nie należy oceniać, krytykować, ani też bagatelizować objawów. Zachęcaj bliskiego do podjęcia terapii. Można mu pomóc, przedstawiając listę dostępnych placówek. Spróbuj przekonać go, że korzystanie z pomocy terapeuty nie jest powodem do wstydu ani oznaką słabości. Warto też wpierać bliską nam osobę we wdrażaniu zaleceń lekarza.
Czasem może nie trzeba nawet dużo mówić, a po prostu być blisko i słuchać. Bądź cierpliwy, delikatny i empatyczny. Nie wolno się narzucać, ale sama świadomość obecności drugiej osoby, gotowej pomóc, wiele znaczy.
O chorobie warto rozmawiać!
Czy możemy w jakiś sposób ograniczyć ryzyko wystąpienia depresji lub sprawić, że jeśli się pojawi, mężczyzna podejdzie do choroby bez wstydu i zawalczy o siebie?
Dieta, aktywny tryb życia, zadbanie o prawidłowe relacje z bliskimi, jak również unikanie używek, wspólne dbanie o środowisko i odpowiednie leczenie już innych istniejących chorób może obniżyć ryzyko zachorowania na depresję. Oczywiście, mimo prowadzenia zdrowego trybu życia, nie mamy wpływu na każdy z czynników ryzyka i o tym warto pamiętać. Zachorować może każdy i to nie jest przyczyna, by czuć się winnym.
A co zrobić, żeby mężczyzna w przypadku choroby nie czuł wstydu i zaskoczenia? Myślę, że tak naprawdę właśnie my teraz to robimy. Bo dzięki takim rozmowom, przybliżamy wiedzę o chorobie i obalamy mity na jej temat. Rozmowa często jest niedoceniana, a daremnie. Warto rozmawiać jeszcze zanim depresja nas dotknie.
Pamiętajmy, że depresja w znaczący sposób wpływa na relacje chorego z innymi ludźmi oraz obniża jakość jego życia. Nie jest oznaką słabości lub utraty męskości!
Emil Strzelec – lekarz psychiatra z Centrum Terapii Dialog. Studiował na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym, na kierunku lekarskim. Od 2020 roku pracuje na Oddziale Ogólnopsychiatrycznym w Szpitalu Nowowiejskim w Warszawie.
Autor: Svitlana Slyvchenko, Ann Asystent Zdrowia
Więcej ciekawych materiałów w Ann: