Antykoncepcja ma na celu chronić przed niepożądaną ciążą. Ale to nie wszystko. Czy antykoncepcja może pozytywnie wpływać na nasze zdrowie? Czy metody naturalne skutecznie zapobiegają ciąży? Karmienie piersią uważane jest przez wiele kobiet za metodę antykoncepcji. Czy słusznie? Na te i inne pytania odpowiada dr n. med. Szymon Bakalczuk, lekarz ginekolog i seksuolog z Kliniki Rozrodczości i Andrologii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie.
Posłuchaj wersji AUDIO: Antykoncepcja a zdrowie
Według statystyk w Polsce z antykoncepcji hormonalnej korzysta około 15% kobiet aktywnych seksualnie.
Antykoncepcja: Obecnie dostępnych jest wiele skutecznych metod
Svitlana Slyvchenko, Ann Asystent Zdrowia: Jakie istnieją rodzaje antykoncepcji? Na co zwrócić uwagę wybierając metodę antykoncepcji?
Dr n.med. Szymon Bakalczuk, lekarz ginekolog: Metody antykoncepcji możemy podzielić przede wszystkim na metody hormonalne i metody barierowe. Do metod barierowych, inaczej mówiąc mechanicznych, zaliczamy oczywiście prezerwatywy, ale nie tylko. Polegają one na stworzeniu bariery uniemożliwiającej plemnikom dotarcie do komórki jajowej. Największą zaletą prezerwatywy jest to, że chroni ona nie tylko przed niechcianą ciążą, ale również przed chorobami przenoszonymi droga płciową, w tym przed transmisją HIV.
Jeśli mówimy o metodach hormonalnych, należy podkreślić, że dotyczą one przede wszystkim kobiet. Nie ma dobrej antykoncepcji hormonalnej męskiej. Metody hormonalne uważa się za najskuteczniejszy sposób zapobiegania ciąży. Opiera się ona na dostarczaniu do organizmu sztucznych hormonów, które wpływają na cykl owulacyjny kobiety. Do metod hormonalnych zaliczamy tabletki i plastry antykoncepcyjne, zastrzyk i implant antykoncepcyjny, a także pigułki postkoitalne.
Mówiąc o antykoncepcji dla mężczyzn, musimy wspomnieć o wazektomii, czyli podwiązaniu nasieniowodów, dzięki czemu plemniki, chociaż nadal są produkowane, ale nie mogą przedostać się z jąder do prącia. Wazektomia jest szczególnie polecana mężczyznom, którzy mają już dzieci i w przyszłości nie planują kolejnego potomstwa.
Każda metoda antykoncepcyjna ma swoje zalety, jak również wady, a także różną skuteczność. Żeby wybrać odpowiednią metodę antykoncepcji, należy udać się do ginekologa. Aby podjąć świadomą decyzję dotyczącą metody antykoncepcji, kluczową rolę odgrywają preferencje i oczekiwania pacjentki, jej styl życia i wiek. Jak również historia położnicza oraz ogólny stan zdrowia. Młodej kobiecie najlepiej jest zaproponować jedną z odwracalnych metod długoterminowych. Kobiecie, która rodziła, można dobrać m.in. tabletki lub plastry.
Czy istnieje idealna metoda antykoncepcji?
A czy istnieje idealna dla naszego zdrowia metoda antykoncepcji, którą można polecić wszystkim kobietom?
Nie ma czegoś takiego jak idealna antykoncepcja. Antykoncepcję, jako ginekolog, staram się dobrać do każdej pary według ich potrzeb seksualnych, rytmu życia, a także stanu zdrowia. Podczas wizyty zlecam pacjentce badania hormonalne i diagnostyczne, ponieważ nie każdy zestaw hormonów będzie odpowiedni dla danej kobiety. Należy również pamiętać, że w przypadku, gdy pacjentka doświadcza niepożądanych skutków przyjmowania wybranych leków, zawsze możliwa jest zmiana na inne środki.
W Polsce antykoncepcja wciąż wywołuje silne emocje. Jaki zdaniem Pana Doktora jest poziom wiedzy Polek na temat antykoncepcji?
Przede wszystkim warto podkreślić, że temat antykoncepcji dotyczy nie tylko Polek, ale również Polaków. Antykoncepcja przecież nie jest problemem wyłącznie kobiet. To jest problem obu płci, bo odpowiedzialne macierzyństwo dotyczy obojga.
Dlaczego w Polsce sytuacja z antykoncepcją wygląda nie najlepiej? Wszystko dlatego, że nie ma prawidłowej edukacji seksualnej. Aktualnie sytuacja niestety się nie polepsza. Przez to wśród młodzieży nadal panuje wiele mitów m.in. że w ciążę nie można zajść podczas miesiączki czy przy uprawianiu seksu w pewnej pozycji, jak również, że stosunek przerywany zabezpiecza przed ciążą.
Antykoncepcja a zdrowie
Jak terapia hormonalna wpływa na nasze zdrowie? Czy antykoncepcja hormonalna powoduje tycie?
Jeżeli antykoncepcja jest prawidłowo dobrana, mówiąc żartobliwie „uszyta na miarę” dla danej pacjentki, to ona jest bezpieczna i nie będzie miała skutków ubocznych. Jeżeli zaś antykoncepcja dobrana jest błędnie, może ona spowodować różne zaburzenia ogólnoustrojowe. M.in. pacjentki niekiedy zgłaszają przyrost wagi, zmiany skórne, a także zmiany nastroju i spadek libido. Jak już wspominałem, żeby nie doprowadzić do skutków ubocznych, ginekolog musi dokładnie przeprowadzić wywiad i ustalić potrzeby danej pacjentki i jej stan zdrowia. Niekiedy konieczne mogą być dodatkowe badania, m.in. oceniające pracę wątroby i układ hormonalny.
Prawdą jest także to, że niektóre tabletki antykoncepcyjne mogą zwiększać łaknienie, a co za tym idzie – prowadzić do przyrostu wagi. A więc, aby zminimalizować ryzyko przytycia, należy zadbać o aktywność fizyczną oraz odpowiednią dietę.
Antykoncepcja hormonalna jest stosowana przez dermatologów?
Wbrew pozorom antykoncepcja hormonalna jest stosowana również w terapii różnych przypadłości, nie tylko ginekologicznych. Kiedy możemy zastosować antykoncepcję dla innych celów niż jako metodę zapobiegania ciąży?
Antykoncepcja hormonalna faktycznie może być stosowana do leczenia niektórych dolegliwości. Szczególnie wyróżniłbym endometriozę. Hormony, które znajdują się w doustnych środkach antykoncepcyjnych, mogą spowolnić wzrost tkanek błony, dzięki temu zmniejszając dolegliwości towarzyszące chorobie. Zdarza się też, że dermatolodzy stosują niektóre preparaty antykoncepcyjne. Ale w zasadzie albo powinni przeprowadzić analizę, o której wspomniałem wcześniej, albo skonsultować z lekarzem ginekologiem, który powinien daną pacjentkę ocenić. Tabletki mogą również mieć korzystny wpływ w przypadku zespołu policystycznych jajników.
Niekiedy antykoncepcja jest niezbędna dla pacjentek, które dostają leki toksyczne dla płodu. A zatem, jeśli kobieta otrzymuje pewną terapię i nie powinna zajść w ciążę, jako uzupełnienie terapii zasadniczej stosuje się antykoncepcję.
Antykoncepcja to sposób na bolesne miesiączki?
Dość często kobiety borykają się z takim problemem, jak bolesne miesiączki. Czy środki antykoncepcyjne mogą wtedy pomóc?
Dr n.med. Szymon Bakalczuk, lekarz ginekolog: Wszystko zależy od tego, jaka jest przyczyna bólu. Jeżeli bolesne miesiączki są związane np. z endometriozą, to niektóre środki antykoncepcyjnie rzeczywiście mogą usunąć dolegliwości i jednocześnie wpłynąć pozytywnie na leczenie. Zastosowanie antykoncepcji zawierającej niewielką dawkę hormonów pomoże także wyregulować cykl.
Jeśli jednak przyczyną bolesnego miesiączkowania są wady rozwojowe lub schorzenia, żadna tabletka hormonalna nie pomoże.
Kolejnym problemem kobiet są obfite krwawienia miesiączkowe. Czy można jakoś ograniczyć pojawienia się miesiączki?
Jest to możliwe, ale tylko po konsultacji z lekarzem. Ustalenie terminu krwawienia wymaga rzetelnego wywiadu ze specjalistą. To on pomoże ustalić sposób dawkowania preparatu. Najczęściej efekt uzyskujemy poprzez zażywanie 2–3 listków preparatu antykoncepcyjnego, jeden po drugim.
Tak, młode kobiety są z tego powodu bardzo zadowolone, ponieważ mogą np. uprawiać sporty, pływać na basenie i nie myśleć o okresie. Ale jeszcze raz podkreślam – konsultacja z ginekologiem jest niezbędna!
Tabletki antykoncepcyjne wymagają regularności
Co może zaburzać działanie tabletek antykoncepcyjnych?
Przede wszystkim warto podkreślić, że tabletki antykoncepcyjne wymagają regularności. Tu nie ma mowy o tym, żeby jednego dnia przyjąć tabletkę, drugiego – zapomnieć, a trzeciego dnia wziąć o innej porze. Czasem się śmieje, że na wyjazd na weekend możemy nie wziąć ze sobą prawa jazdy, dowodu osobistego, czy innych ważnych dokumentów, ale tabletki antykoncepcyjne pacjentka zawsze musi mieć ze sobą.
Wszelkie stany związane z zaburzeniem pracy układu trawiennego, czyli zarówno wymioty, jak i gwałtowna biegunka, również mogą wpłynąć na wchłanianie leku, a zatem na jego aktywność. Na skuteczność tabletek antykoncepcyjnych wpływa też stosowanie niektórych leków. M.in. leków przeciwpadaczkowych, antydepresantów oraz leków przeciwwirusowych.
Naturalne metody planowania rodziny są zawodne
Niektóre kobiety wybierają też naturalne metody antykoncepcji. Ale czy są one skuteczne i przede wszystkim bezpieczne dla naszego organizmu?
Metody naturalne to tak naprawdę nie jest antykoncepcja. Jest to powstrzymanie się od stosunku płciowego podczas dni płodnych, czyli w momencie, w którym zachodzi największe prawdopodobieństwo zajścia w ciążę. Do naturalnych metod antykoncepcji zaliczyć można kalendarzyk małżeński, metodę Billingsów lub też metodę Kippleyów. Wzkaźnik Pearla, który jest wykorzystywany dla oceny skuteczności antykoncepcji, w przypadku tych metod jest najwyższy z możliwych.
Naturalne metody planowania rodziny są zawodne jako skuteczna antykoncepcja. Poza tym niemożność współżycia wtedy, gdy para odczuwa potrzebę, prowadzić może do konfliktów. Jeśli zaś mówimy o innych skutkach ubocznych – one nie występują.
Zapytam jeszcze o tabletki postkoitalne, czyli tzw. pigułki „po” – czym są i czy są one bezpieczne dla naszego zdrowia?
Tabletka „po” są tzw. metodą awaryjną. Jest ona stosowana, gdy doszło do stosunku płciowego bez zabezpieczenia lub zastosowana metoda antykoncepcji zawiodła. Pigułka zastosowana w określonym odstępie czasowym daje gwarancję niezajścia w ciążę. Nie jest to metoda do stosowania regularnego. Taka sytuacja nie powinna się zdarzać raz w miesiącu, lecz raz na rok czy dwa lata. Wtedy w zasadzie nie jest to niebezpieczne dla organizmu. Oczywiście, jak i każde leki, tabletka „dzień po” może wywołać skutki uboczne, takie jak bóle głowy, dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Może też zdarzyć się przyspieszenie lub opóźnienie krwawienia miesiączkowego.
Antykoncepcja: Implant oraz wkładka domaciczna
Svitlana Slyvchenko, Ann Asystent Zdrowia: Czym jest implant antykoncepcyjny? Jak wygląda umieszczanie implantu w ciele oraz dla kogo jest on polecany?
Dr n.med. Szymon Bakalczuk, lekarz ginekolog: Jest to bardzo rzadko stosowana metoda w Polsce. Polega na wszczepianiu pod skórę implantu z hormonem – progestagenem, który uwalnia się i skutecznie zapobiega ciąży. Jest to długotrwała i odwracalna metoda antykoncepcji.
Implant antykoncepcyjny jest szczególnie polecany kobietom, które nie mogą przyjmować tabletek antykoncepcyjnych z różnych powodów. Powtórzę jednak jeszcze raz, w Polsce ta metoda wciąż jest rzadko wykorzystywana. Na pewno nie znajdą państwo implantów w swobodnym obrocie w aptece.
Przybliży może Pan Doktor również temat wkładek domacicznych?
Istnieje kilka rodzajów wkładek domacicznych. Są to zarówno wkładki działające mechanicznie, jak i wydzielające hormon. Wkładka domaciczna jest metodą długoterminową. Wkładkę zakłada się na okres 3-7 lat. Metoda jest polecana przede wszystkim kobietom, które już rodziły i w najbliższym czasie nie planują nowego potomstwa. W zasadzie, jeśli wkładka jest założona prawidłowo, stanowi ona bezpieczną metodę antykoncepcji. Także wkładki z hormonami mają działanie lecznicze u kobiet z nieregularnymi miesiączkami oraz nadmiernym krwawieniem.
A jeśli w okresie „noszenia” wkładki kobieta zdecyduje zajść w ciążę?
Nie powinno raczej być żadnych problemów z zajściem w ciążę. Kobieta musi udać się do lekarza, który usunie wkładkę. Nawet w 90% przypadków płodność jest przywrócona już w pierwszym cyklu. Rzadko zakładam wkładki nieródkom. Uważam, że kobieta, która jeszcze nie rodziła, może stosować inne metody. Chociaż oczywiście są wkładki dla pacjentek, które nie rodziły.
Globulki antykoncepcyjne prowadzą do infekcji?
Globulki antykoncepcyjne to jedna z metod antykoncepcji chemicznej stosowana miejscowo, dopochwowo. Na ile skuteczna jest ta metoda? Czy może ona negatywnie wpływać na florę bakteryjną?
Są to tabletki, które zakłada się do pochwy przed stosunkiem. Mają one za zadanie rozpuścić się w pochwie i działać antykoncepcyjnie. Nie jest to metoda współcześnie zalecana ani dająca dobry wskaźnik Pearla.
Jeśli chodzi zaś o drugie pytanie, odpowiedź jest pozytywna. Globulki negatywnie wpływają na florę bakteryjną. Oczywiście, jeśli stosunek odbywa się raz w tygodniu, czy raz na dwa tygodnie, jest małe prawdopodobieństwo wystąpienia problemów z florą. Jeżeli jednak współżycie jest bardzo regularne, mogą one zaburzać florę bakteryjną i przyczynić się do zwiększenia ryzyka infekcji.
W społeczeństwie do tej pory istnieje przekonanie, że w okresie poporodowym i w czasie karmienia dziecka nie można zajść w ciążę. Czy to prawda, czy raczej mit?
Jest to mit, który osobiście uważam za absolutną prehistorię. Zresztą, jeżeli przychodzą do poradni pacjentki na kontrolę poporodową, zawsze podkreślam, że najpierw następuje jajeczkowanie, a dopiero potem miesiączka. A więc można zajść w ciążę nawet nie miesiączkując. Karmienie piersią też nie jest metodą antykoncepcji.
Teoretycznie w ciążę można zajść nawet 6 tygodni po porodzie, czyli przy pierwszym stosunku. Ponieważ my, lekarze, stoimy na stanowisku, że pierwsze 6 tygodni po porodzie nie powinno się współżyć.
Autorka: Svitlana Slyvchenko, Ann Asystent Zdrowia
O specjaliście: Dr n.med. Szymon Bakalczuk – specjalista ginekolog położnik, certyfikowany androlog kliniczny, seksuolog. Kierownik przychodni przyklinicznej SPSK nr 1 w Lublinie. Od 2019 roku prezes Polskiego Towarzystwa Andrologicznego. Członek założyciel Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu.