Niepłodność uważa się za chorobę cywilizacyjną. Według danych Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, w Polsce ok. 1,5 miliona par zmaga się z tym problemem. Procedura in vitro jest najbardziej zaawansowaną metodą leczenia niepłodności. Na czym polega oraz jaka jest jej skuteczność, jak styl życia i dieta wpływa na płodność? Opowiada prof. dr hab. n. med. Rafał Kurzawa, Prezes Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii. Na co dzień związany z kliniką TFP Fertility Vitrolive w Szczecinie.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zarekomendowała ustalenia, iż o niepłodności można mówić, gdy po roku współżycia bez zabezpieczenia kobieta nie zachodzi w ciążę. Z powodu problemu z płodnością coraz więcej par decyduje się na próbę zapłodnienia in vitro. W 2010 r. twórcę techniki zapłodnienia in vitro uhonorowano nagrodą Nobla. W tym roku mija 35 lat od pierwszego w historii poczęcia i narodzin dziecka z in vitro.
Niepłodność a bezpłodność
Svitlana Slyvchenko, www.Ann-Zdrowie.pl: Niepłodność a bezpłodność – czy to tożsame pojęcia?
Prof. dr hab. n. med. Rafał Kurzawa: Potocznie słowa bezpłodność i niepłodność bywają używane zamiennie. W języku formalnie medycznym te pojęcia również coraz częściej utożsamia się. Uważa się, że bezpłodność jest trwałą niezdolnością do posiadania potomstwa, która nie podlega leczeniu. Niepłodność zaś jest zmniejszeniem szansy na zajście w ciążę i w wielu przypadkach to choroba, którą można ją skutecznie leczyć.
In vitro, czyli przedłużenie szans na rodzicielstwo
Termin naukowy in vitro tłumaczy się „w szkle”. Czym dokładnie jest metoda in vitro? Czy to prawda, że technologia in vitro to także możliwość przedłużenia szans na rodzicielstwo dla ludzi z w bardziej zaawansowanym wieku?
Procedura in vitro daje narzędzia, które rzeczywiście można w bardzo różny sposób wykorzystać. Obecnie wiele kobiet zaczyna rozważać kwestie związane z macierzyństwem dopiero po trzydziestce. In vitro daje możliwość pozyskania ciąży u kobiety, która jest w zaawansowanym wieku rozrodczym. Kobieta na przykład bojąc się utraty płodności związanej z wiekiem, może zamrozić własne komórki jajowe, które będą przechowywane w ciekłym azocie. Wtedy zachowują one swoje funkcje biologiczne i nie są podatne na upływ czasu. Takie rozwiązanie jest także przydatne dla np. pacjentek leczonych onkologicznie.
Warto może też na początku wyjaśnić, co to in vitro. To metoda, która polega na pozaustrojowym zapłodnieniu komórek jajowych. Implantacja zarodków ma miejsce w mniej więcej tym samym czasie, co w przypadku zapłodnienia naturalnego, czyli około 5-6 doby po owulacji. In vitro zalicza się do technik rozrodu wspomaganego medycznie. Wyróżnia się kilka odmian procedury in vitro: klasyczne IVF, ICSI, IMSI lub PICSI. Pierwszy rodzaj nazywamy naturalnym lub klasycznym. Polega na umieszczeniu komórek jajowych w bezpośrednim otoczeniu plemników na czas niezbędny do zapłodnienia. Kolejną metodą, polegającą na bezpośrednim wprowadzeniu plemnika do cytoplazmy komórki jajowej, jest ICSI. W ramach programu in vitro standardowo zapładnianych jest do 6 komórek jajowych, co pozwala ograniczyć liczbę niepodawanych pacjentce zarodków.
Wiek to najważniejszy element w procesie leczenia niepłodności
Dla kogo jest zalecana procedura in vitro? Czy samotna kobieta może skorzystać z tej procedury?
Pierwotnie metoda in vitro została wymyślona, żeby leczyć bezwzględną przyczynę niepłodności. Chodzi o bardzo często występującą w przeszłości niedrożność jajowodów. Wskazaniami do zastosowania in vitro ze strony kobiety są nieudane próby uzyskania ciąży przy pomocy innych metod leczenia niepłodności. M.in. terapii hormonalnej, zachowawczej, leczenia inseminacjami, operacyjnego. To także, ale i przede wszystkim, wiek kobiety i czas trwania leczenia niepłodności.
Wiek kobiety to najważniejszy element w procesie leczenia niepłodności, ponieważ jest to czynnik, którego nie można zmodyfikować. Wiek stanowi barierę w zakresie możliwości zajścia w ciążę. Starzenie reprodukcyjne kobiety rozpoczyna się po 35 roku życia i praktycznie uniemożliwia zajście w ciążę w wieku 45 lat. Oczywiście zdarzają się pojedyncze ciąże u kobiet w starszym wieku. Ale tak naprawdę, gdy patrzymy na rejestry porodów, to w Polsce dosłownie kilka kobiet rocznie po 45 r.ż. rodzi swoje własne, biologiczne dzieci w wyniku naturalnego zajścia w ciążę. Dotyczy to także takich sytuacji jak: zaawansowana endometrioza, niedrożność jajowodów lub ich brak, czy hiperstymulacja jajników. Ze strony zaś mężczyzny wskazaniem do in vitro są bardzo złe parametry nasienia. Czyli sytuacja, kiedy nasienie kwalifikowane przez embriologa nie nadaje się do zapłodnienia drogami naturalnymi ani do inseminacji.
Kwestie dotyczące leczenia niepłodności oraz funkcjonowania ośrodków wspomaganego rozrodu reguluje w Polsce ustawa z dn. 25 czerwca 2015, która weszła w życie z dn. 1 listopada 2015 roku. Zgodnie z nią, w Polsce prawo do skorzystania z in vitro ma tylko para pozostająca w związku małżeńskim bądź związku nieformalnym.
Palenie i alkohol wpływają na skuteczność procedury in vitro
Svitlana Slyvchenko, Ann-Zdrowie.pl: W tym roku mija 35 lat, jak po raz pierwszy w Polsce w Klinice Ginekologii Akademii Medycznej w Białymstoku przyszło na świat dziecko poczęte metodą in vitro. Od tego czasu dużo się zmieniło. Jak informuje Ministerstwo Zdrowia, w 2020 roku w Polsce w procedurze in vitro wykorzystano 32 878 zarodków. Jaka jest skuteczność tej metody? Co ma wpływ na powodzenie zapłodnienia?
Prof. dr hab. n. med. Rafał Kurzawa: Zgodnie z polskim prawem para kwalifikowana jest do zapłodnienia pozaustrojowego po 12-miesięcznym okresie leczenia innymi metodami. W niektórych przypadkach lekarz może podjąć decyzję o wcześniejszej kwalifikacji do programu in vitro. M.in. jeśli zastosowanie innych metod nie rokuje ciąży.
Najważniejszym krokiem dla pary starającej się o dziecko jest konsultacja ze specjalistą leczenia niepłodności. W czasie konsultacji lekarz musi przeprowadzić dokładny wywiad medyczny, przeanalizować dotychczasowe wyniki badań, a także zlecić wykonanie niezbędnej diagnostyki.
Oceniając możliwość skutecznego przeprowadzenia in vitro, lekarz kieruje się przede wszystkim racjonalnymi przesłankami dotyczącymi stanu zdrowia i możliwości prokreacyjnych kobiety. Jak już wspominałem, szansa na zajście w ciążę, pozyskanie dziecka i urodzenie go po metodzie in vitro jest w pierwszej kolejności uzależniona przede wszystkim od wieku. Im młodsza kobieta, tym większa szansa na to, że procedura zakończy się sukcesem. Na pewno im szybciej para zdecyduje się na rozpoczęcie procedury kwalifikującej do zapłodnienia pozaustrojowego, tym większa jest szansa na powodzenie tej metody.
Poza tym olbrzymie znaczenie dla powodzenia leczenia niepłodności ma styl życia, dieta oraz ilość stresu. Otyłość, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu wywierają ogromny wpływ na skuteczność zapłodnienia pozaustrojowego. Ponadto nie można pominąć takiego ważnego czynnika, jakim jest stan zdrowia partnerów.
Moim zdaniem najczęstszym czynnikiem etiologicznym niepłodności wcale nie są względy medyczne, lecz wiek i palenie papierosów. Palenie obniża płodność kobiet i jest wprost proporcjonalne do ilości wypalanych papierosów. Warto też pamiętać, że skuteczność in vitro wzrasta wraz z każdą kolejną próbą zapłodnienia pozaustrojowego.
Ciążę po in vitro należy traktować jak ciążę naturalną
Czy po zapłodnieniu in vitro kobieta musi przestrzegać jakichś szczególnych zaleceń?
Ciąża po in vitro rozwija się tak jak ciąża naturalna i tak należy ją traktować. Warto pamiętać o postępowaniu zgodnie z zaleceniami lekarskimi. Oczywiście należy mieć na uwadze też to, że kobieta po zapłodnieniu pozaustrojowym potrzebuje większej opieki i wsparcia, ponieważ często jej droga do ciąży była długa i trudna. Podlega ona bardziej rygorystycznemu nadzorowi. Najlepiej, aby ciążę prowadził lekarz, który ma spore doświadczenie w prowadzeniu ciąż wysokiego ryzyka. Zaburzenia hormonalne, nieprawidłowości anatomiczne, immunologiczne, genetyczne, wiek matki czy brak wykrytej przyczyny niepłodności też sprawiają, że taka pacjentka wymaga szczególnej opieki.
Przyszła mama musi przestrzegać prawidłowej diety, dbać o odpoczynek, nie stresować się. Czyli troszczyć się o siebie tak, jak każda inna kobieta w ciąży.
Kobieta starająca się o dziecko oraz będąca w ciąży powinna przyjmować suplementację kwasu foliowego i witaminy D. Kobiety po in vitro nie są wyjątkiem.
W latach 2013-2016 w Polsce działał program finansowania zabiegu in vitro oraz badań wstępnych. Dzięki programowi Ministerstwa Zdrowia na świat przyszło ok. 20 tys. dzieci. Niestety leczenie niepłodności zniknęło z Narodowego Programu Zdrowia, a więc teraz wszystkie opłaty za terapię w całości ponoszą przyszli rodzice. Jaki jest koszt procedury?
Ma Pani rację, zabieg in vitro w Polsce nie jest refundowany przez NFZ, a dla wielu par starających się o dziecko jest on jedyną szansą na posiadanie własnego potomstwa. Ostateczna cena in vitro uzależniona jest od wielu czynników, m.in. od tego, czy i jakie zastosowano procedury dodatkowe oraz od rodzaju i ilości leków. Nawet w ramach konkretnej kliniki nie ma jednej, z góry ustalonej ceny. Często też koszt terapii zależy od miejscowości, gdzie ośrodek leczniczy się znajduje. W większych miastach ceny zabiegu in vitro są wyższe niż w małych miejscowościach. Wiele zależy również od prestiżu ośrodku leczenia niepłodności, a także od posiadanych przez niego certyfikatów czy kwalifikacji zespołu. Największy koszt leczenia in vitro stanowi sama procedura: punkcja jajników, zapłodnienie oraz transfer zarodków. Uśredniając: koszt in vitro w Polsce to ok. 10 tys. – 12 tys. zł.
Autor: Svitlana Slyvchenko, Ann Asystent Zdrowia
Czytaj więcej w Ann Asystent Zdrowia:
- Męska niepłodność: co powinien wiedzieć każdy facet
- Adopcja zarodka: szansa dla mam, gdy inne metody zawodzą [ROZMOWA]
- Dieta dla płodności to fakt. Problem dotyka już 1/3 Polaków [ROZMOWA]
Prof. dr hab. n. med. Rafał Kurzawa – Prezes Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii, członek Towarzystwa Biologii Rozrodu, Europejskiego Towarzystwa Rozrodu Człowieka i Embriologii oraz Amerykańskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu. W ramach upowszechniania wiedzy wśród społeczeństwa, aktywnie angażuje się w projekty edukacyjno-naukowe powołane w celu promocji profilaktyki płodności i leczenia niepłodności. Od 2018 roku Partner w jednej z największych grup zrzeszających kliniki leczenia niepłodności w Europie – The Fertility Partnership (TFP).