Wrażenie, że ziemia osuwa się spod nóg lub doznanie kołysania na statku – w taki sposób pacjenci opisują odczucia towarzyszące silnym zawrotom głowy. Ich przyczyną może być nieprawidłowa praca błędnika. Jaką rolę pełni błędnik w naszym organizmie i co jest przyczyną zaburzeń pracy narządu? Jakie badania wykonuje się, jeśli towarzyszą nam zawroty głowy? O tym rozmawiamy z mgr Joanną Michalak, audiofonologiem z Centrum Słuchu i Mowy MEDINCUS, która zajmuje się protetyką i badaniem słuchu oraz zaburzeń równowagi.
Elementy układu równowagi
Aleksandra Mazur, Ann Asystent Zdrowia: Czym jest błędnik?
mgr Joanna Michalak: Błędnik jest narządem w uchu wewnętrznym odpowiedzialnym za utrzymanie równowagi, daje on informację do mózgu na temat naszej orientacji przestrzennej. Warto wspomnieć, że nie jest to pojedynczy narząd. Tak jak mamy dwa ślimaki słuchowe, tak samo mamy dwa błędniki, dokładniej narządy przedsionkowe. Zachwianie równowagi czasami wynika z tego, że jeden błędnik działa inaczej niż drugi.
Co warto podkreślić, błędnik nie jest jedynym narządem odpowiedzialnym za naszą stabilną postawę. Mówimy raczej o układzie równowagi, który wymaga współpracy kilku narządów i zmysłów: narządu przedsionkowego – błędnika. Składa się on z narządu otolitowego – woreczka i łagiewki oraz z kanałów półkolistych. Przednia część narządu przedsionkowego obejmuje narząd słuchu – ślimak.
Kolejna składowa to narząd wzroku. Ruchy gałek ocznych kontrolują utrzymanie prawidłowego obrazu podczas ruchu. Ostatnią składową układu równowagi jest zmysł czucia głębokiego, za co odpowiadają proprioceptory. To receptory znajdujące się w całym ciele, odbierające informacje o napinaniu, rozciąganiu, ucisku w mięśniach, powięziach czy torebkach stawowych. Informacje te przekazywane są do odpowiednich ośrodków w mózgu, gdzie ulegają integracji i analizie. Następnie pobudzane zostają mięśnie stabilizując równowagę podczas ruchów głowy i ciała oraz w czasie spoczynku, a także fiksację wzroku na obiektach.
Uczucie niestabilności i wirowania
Jakie objawy wskazują na to, że błędnik nie działa prawidłowo?
Do najbardziej charakterystycznych objawów należą zawroty głowy. Długość ich trwania jest bardzo zróżnicowana. U części pacjentów obserwuje się zawroty o charakterze stałym, raczej łagodnym, u trzymującym się cały dzień. Jednak mogą przyjąć także postać silną, napadową, przez które pacjent nie może normalnie funkcjonować, wstać z łóżka przez kilka dni.
Pacjenci zwykle mówią o uczuciu niestabilności, wirowania, mają wrażenie, że ziemia osuwa im się spod nóg lub jakby kołysali się jak na statku. Zawroty głowy mogą być wywołane lub nasilać się podczas ruchów głową, zmiany pozycji ciała lub patrzenia na szybko poruszające się przedmioty. Obiektywnym, zauważalnym objawem może być oczopląs, który może nasilać się przy spojrzeniu w którąś stronę. Zdarza się, że tym objawom towarzyszą nudności, wymioty, zimne poty, bladość skóry czy tachykardia.
Przyczyny zaburzeń błędnika
Jakie badania należy wykonać, jeśli pojawiają się problemy z błędnikiem?
Pierwszym krokiem powinna być wizyta u laryngologa lub neurologa. Czasami objawy są tak silne, że pacjenci trafiają na SOR, gdzie najpierw wyklucza się najgorsze scenariusze, czyli np. udar czy guz. Lekarze często zlecają badania obrazowe (rezonans magnetyczny, tomografię komputerową), badania laboratoryjne, aby sprawdzić, czy nic nie zagraża życiu pacjenta. Często okazuje się, że silne zawroty są spowodowane np. wypadnięciem czynności błędnika czy zapaleniem błędnika, będącym powikłaniem po zapaleniu ucha czy infekcji wirusowej. W ostatnim czasie pacjenci wskazują także, że problemy z równowagą dostrzegli po przejściu COVID-19.
Innymi przyczynami zaburzeń równowagi może być uraz głowy, uraz ucha wewnętrznego, wstrząśnienie błędnika, choroby uszu – np. choroba Meniere’a- wodniak błędnika, niedokrwienie błędnika, zanikowe starcze zmiany, BPPV – czyli łagodne położeniowe zawroty głowy, wywołane przesunięciem otolitów, objawiające się napadowymi zawrotami przy zmianie pozycji ciała, np. w czasie przekręcania się z boku na bok , pochylaniu lub odchylaniu do tyłu głowy. Powodem mogą być również zmiany zwyrodnieniowe w kręgosłupie. Niekiedy zawroty mogą być związane z osłabieniem organizmu, długotrwałym stresem bądź traumatycznym przeżyciem.
Zawroty głowy – jakie badania?
Podstawą wizyty u laryngologa jest dokładnie przeprowadzony wywiad, który pozwala wstępnie ocenić typ i rodzaj zawrotów głowy. Lekarz sprawdza stan uszu, wykluczając np. zapalenie uszu czy perforację błony bębenkowej. Często zlecane zostają badania audiometryczne, w którym wyznaczany jest m.in. próg słyszenia. Następnie lekarz może zlecić videonystagmografię (VNG), dawniej znaną jako elektronystagmografia (ENG). Z biegiem czasu elektrody zapisujące ruchy gałek ocznych w ENG, zastąpiono videogoglami, stąd zmiana nazewnictwa na VNG, jednak wynik badania jest tożsamy.
Na czym polega badanie VNG?
W badaniu VNG rejestrujemy ruchy gałek ocznych podczas stymulacji różnymi bodźcami. W tym celu zakładamy pacjentowi specjalne gogle i wykonujemy kalibrację. Na początku wykonujemy próby okulomotoryczne – podążanie wzrokiem za punktami świetlnymi.
Badanie VNG – próby położeniowe i cieplne
Następnie pacjent przechodzi na kozetkę, gdzie wykonujemy próby położeniowe, układając pacjenta na wznak, potem na prawym i lewym boku. Na koniec wykonywane są próby kaloryczne – pobudzamy bodźcami cieplnymi – ciepłą i zimną wodą lub powietrzem podawanymi do ucha pacjenta. Całe badanie trwa około godziny.
Czasami zawroty wywołane przy próbie cieplnej są dla pacjenta nie do zniesienia i zdarza się, że musimy przerwać badanie. Jednak znaczna większość przechodzi to badanie łagodnie. Należy pamiętać, że uszy są bardzo wrażliwe, dlatego zawsze uprzedzam pacjentów, że wlewam ciepłą wodę i pierwsze wrażenie może być nieprzyjemne. Nie należy się obawiać badania na wyrost, wszystkie testy są nieinwazyjne, a zawroty wywoływane w trakcie VNG bardzo szybko ustępują.
Pacjent powinien mieć skierowanie
Jak przygotować się do badania i czy istnieją przeciwskazania do jego wykonania?
Pacjent powinien mieć od lekarza skierowanie na badanie z dopiskiem o stanie uszu, błon bębenkowych, lub informacją jakiego bodźca użyć w czasie prób kalorycznych – woda czy powietrze. Przed VNG nie zaleca się przyjmowania leków. Leki mogą zaburzać odczucia pacjenta i wynik badania. Przed badaniem nie należy także jeść min. 4 godzin.
VNG trudno jest wykonać u osób zbyt często mrugających. Przeciwwskazaniem jest również zapalenie spojówek. Pewnych elementów badania, które są związane z obserwacjami nie da się także przeprowadzić u osób niewidomych. Czynnikami wykluczającymi jest także zapalenie ucha oraz niedawno przebyte uszkodzenie błony bębenkowej.
Opisem badania zajmuje się lekarz. Całe badanie VNG jest rejestrowane, więc później lekarz może je odtworzyć, przeanalizować dokładnie, co się działo i zapisać swoje obserwacje.
Autorka: Aleksandra Mazur, Ann Asystent Zdrowia
Więcej ciekawych materiałów w Ann: