W jaki sposób kształtują się automatyczne myśli, które odpowiadają za nasze zachowanie i odczuwane emocje? Terapia poznawczo-behawioralna ma na celu dotarcie do fundamentalnych przekonań i zmianę sposobu myślenia. O tym, jakie są założenia terapii poznawczo-behawioralnej i na czym polega praca z pacjentem, rozmawiamy z mgr Sabiną Kurpierz, psychologiem i psychoterapeutą z Gabinetu Samorozwoju we Wrocławiu.
Poprzez zmianę myślenia możemy zmienić zachowanie
Aleksandra Mazur, Ann Asystent Zdrowia: Na czym polega terapia poznawczo-behawioralna i jakie są jej główne założenia?
mgr Sandra Kurpierz: Terapia poznawczo-behawioralna opiera się na ogólnym modelu ABC opracowanym w XX wieku przez Alberta Ellisa. Pokazuje związek pomiędzy sytuacją, interpretacją sytuacji a jej konsekwencjami, jakie obserwujemy, czyli emocją i zachowaniem. Ten model pokazuje, że obserwowane emocje i reakcje są konsekwencją nie tyle sytuacji, co myśli automatycznych będących subiektywną i zniekształconą interpretacją danego wydarzenia. U podłoża tych myśli leżą pewne kluczowe przekonania o nas samych, o tym, jacy jesteśmy, o innych ludziach oraz o otaczającym nas świecie. Te przekonania są kształtowane w toku rozwoju – mogą być pozytywne, neutralne bądź negatywne.
Pierwszy etap terapii poznawczo-behawioralnej polega przede wszystkim na identyfikowaniu owych negatywnych przekonań. Następnie za pomocą różnych technik dąży się do modyfikacji i wypracowania bardziej neutralnych, adekwatnych przekonań dotyczących nas samych, innych i świata. Poprzez zmianę myślenia możemy osiągnąć zmianę zachowania. Terapia poznawczo-behawioralna oparta jest na współpracy terapeutycznej pomiędzy terapeutą a pacjentem. Obecnie uznaje się ją za jedną z skuteczniejszych metod leczenia zaburzeń psychicznych potwierdzoną wieloma badaniami naukowymi.
Terapia poznawczo-behawioralna – techniki
Jakie techniki wykorzystuje się podczas pracy z pacjentem? Czy pacjent ma do wykonania określone zadania?
Pacjent pomiędzy spotkaniami terapeutycznymi ma zadawane prace – jest to tzw. praca własna. Są to różne zadania do wykonania. Techniki możemy podzielić na techniki poznawcze – skupiające się na obszarze poznawczym – i techniki behawioralne, skupiające się wokół zachowania. Wśród technik poznawczych wyróżniamy przede wszystkim dialog sokratejski polegający na umiejętnym zadawaniu pytań pomagających odkryć istotne przekonania będące podłożem myśli automatycznych w konkretnych sytuacjach. Umożliwiają także pacjentowi samodzielne zidentyfikowanie błędów w swoim myśleniu otwierając, tym samym możliwość tworzenia alternatywnych myśli i alternatywnych sposobów reagowania.
Kolejną techniką jest klaryfikacja, której celem jest poprawa wzajemnego zrozumienia pomiędzy terapeutą a pacjentem. Wyróżniamy także metodę skalowania czy poszukiwania dowodów prawdziwości sądów. Natomiast wśród technik behawioralnych wyróżniamy wszelkie techniki ekspozycyjne stosowane przede wszystkim w leczeniu zaburzeń lękowych. Do technik behawioralnych zaliczamy też modelowanie, planowanie czynności i jednoczesne monitorowanie emocji związanych z aktywnością wynikającą z tych zaplanowanych czynności. Do tego dochodzą również wszelkie eksperymenty behawioralne służące do weryfikacji negatywnych przewidywań. Pomocne w pracy z pacjentem są także ćwiczenia oddechowe i różne techniki relaksacyjne.
Jak ważna jest praca pacjenta poza gabinetem terapeutycznym?
Ta praca jest szczególnie ważna. Praca z terapeutą podczas sesji jest podstawą, ale jest to tylko godzina w ciągu tygodnia, natomiast dużą pracę wykonuje pacjent samodzielnie pomiędzy spotkaniami. Na terapii np. planuje się pewne zadania, eksperymenty, czynności, aktywizacje, które są realizowane przez pacjenta właśnie w ramach pracy własnej. Jeśli chodzi o techniki poznawcze, to pacjenci prowadzą często zapis automatycznych myśli w różnych trudnych dla siebie sytuacjach. Zapis takich myśli rozwija umiejętność uważnej samoobserwacji i zwiększa możliwość identyfikowania własnych zniekształceń poznawczych, czyli błędów w myśleniu, które pojawiają się w konsekwencji różnych sytuacji problemowych, w jakich dany pacjent uczestniczy pomiędzy spotkaniami z terapeutą.
Poprawa funkcjonowania i redukcja objawów
W jaki sposób, dzięki zastosowanym technikom, zmienia się postrzegania świata i samego siebie przez pacjenta?
Za pomocą technik następuje duża zmiana w myśleniu i zachowaniu pacjenta. Wpływa to na codziennie funkcjonowanie pacjenta, a przede wszystkim na redukcję objawów, z jakimi pacjent zgłasza się na terapię. Negatywne przekonania zostają zastąpione bardziej adaptacyjnymi, neutralnymi – takimi, które nie prowadzą do pojawienia się negatywnych emocji i problemowych zachowań. Zmiany, które pacjent uzyskuje podczas terapii raczej są trwałe. Podczas terapii pacjent zostaje wyposażony w różne narzędzia i umiejętności, za pomocą których będzie potrafił sobie radzić z problemami w przyszłości.
Czy da się określić, jak długo powinna trwać terapia poznawczo-behawioralna?
Jest to kwestia bardzo indywidualna, natomiast klasyczna terapia poznawczo-behawioralna zazwyczaj trwa od kilku do kilkudziesięciu spotkań, w zależności od zaburzenia, z jakim pacjent się zgłasza. Np. jeżeli pacjent zgłasza się z zaburzeniami lękowymi, napadami paniki i jeśli w toku terapii skupiamy się tylko na tym zaburzeniu, to terapia zajmuje około 12 spotkań. Jeżeli jest to zaburzenie depresyjne, to spotkań jest około 20 do 30. Należy jednak pamiętać, że jest to kwestia indywidualna i czas trwania zależy od złożoności problemu pacjenta. Zazwyczaj spotykamy się z pacjentem raz w tygodniu, klasyczne spotkanie trwa około 50 minut.
Czy zdarza się, że terapia w nurcie poznawczo-behawioralnym trwa latami?
Jeżeli chodzi o klasyczną terapię poznawczo-behawioralną, to raczej nie trwa latami. Jeśli do gabinetu zgłasza się pacjent, który cierpi np. na zaburzenie osobowości typu borderline, czyli osobowość z pogranicza, wówczas klasyczna terapia poznawczo-behawioralna może okazać się niewystarczająca. W takim przypadku zaleca się terapie „trzeciej fali CBT”, wśród których wyróżniamy m.in. terapię dialektyczno-behawioralną czy terapię schematu. Czas jej trwania wydłuża się wówczas do około 2 lat.
Terapia poznawczo-behawioralna – wychodzenie ze strefy komfortu
W przypadku jakich chorób i zaburzeń zalecana jest terapia poznawczo-behawioralna?
Jeżeli chodzi o klasyczną terapię poznawczo-behawioralną, to stosuje się najczęściej w leczeniu depresyjnych i innych zaburzeń nastrojów. Ten rodzaj terapii zalecany jest również w przypadku zaburzeń lękowych, zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, PTSD, czyli zespołu stresu pourazowego, zaburzeń odżywiania, a także uzależnień.
Czy zdarza się, że terapia poznawczo-behawioralna okazuje się nieskuteczna i pacjentowi nie można pomóc?
Zdarzają się takie przypadki. Dzieje się to w sytuacjach, kiedy np. pacjent jest niewspółpracujący. Tak jak na początku wspominałam, terapia poznawczo-behawioralna wymaga dużego zaangażowania pacjenta. Podczas terapii jest dużo pracy własnej, wychodzenia ze strefy komfortu. Wspomniane eksperymenty behawioralne często są bardzo trudne dla pacjenta. Z jakichś powodów pacjent unikał pewnych zachowań i sytuacji. Eksperymenty dążą do tego, żeby pacjent się wyeksponował czy stwarzał sytuacje, w których będzie mógł weryfikować np. swoje negatywne przewidywania.
Bywają jednak jednostki chorobowe, w przypadku których same działania psychoterapeutyczne są niewystarczające. Mam tutaj ma myśli m.in. zaburzenia psychotyczne, schizofrenię czy zaburzenia afektywne dwubiegunowe. W tych przypadkach farmakoterapia jest przewodnim sposobem leczenia, natomiast terapia poznawczo-behawioralna może być elementem wspomagającym.
Autorka: Aleksandra Mazur, Ann Asystent Zdrowia
* Serwis / aplikacja Ann dokłada wszelkich starań, aby treści składające się na zawartość serwisu były ścisłe i poprawne. Prezentowana treść jest dostarczana jedynie w celach informacyjnych lub edukacyjnych. W żadnym zakresie nie zastępuje i nie może być utożsamiana z konsultacją czy poradą lekarską.
Czytaj więcej w Ann: