Nietolerancja laktozy jest jedną z najczęściej spotykanych nietolerancji pokarmowych. W Polsce nietolerancja laktozy występuje u 1,5% niemowląt i dzieci oraz u 20-37% osób dorosłych. Jak odróżnić nietolerancję od alergii? Co należy zrobić, jeśli podejrzewamy u siebie nietolerancję laktozy? Czy osoby z nietolerancją zawsze muszą całkowicie wyeliminować z diety produkty zawierające laktozę? Te i inne kwestie wyjaśnia dietetyk kliniczny mgr Karolina Gołębiewska z Centrum Diagnostycznego Zdrowe Jelita.
Według danych pochodzących z różnych źródeł w Polsce nietolerancja laktozy występuje u 1,5% niemowląt i dzieci oraz u 20-37% osób dorosłych.
Nietolerancja laktozy a alergia
Svitlana Slyvchenko, Ann Asystent Zdrowia: Czym jest nietolerancja laktozy? Jak możemy odróżnić nietolerancję laktozy od alergii?
mgr Karolina Gołębiewska: Rozróżniamy dwa rodzaje nadwrażliwości pokarmowej – pierwsza jest zależna od układu immunologicznego i określana jako alergia pokarmowa. Druga nie jest związana z układem odpornościowym, lecz z zaburzeniami enzymatycznymi trawienia – wówczas jest nazywana nietolerancją pokarmową, np. nietolerancja laktozy.
W przypadku nietolerancji laktozy mówimy o zaburzeniach procesów metabolizmu. Najczęściej jest to powiązane z niedoborem enzymu rozkładającego laktozę, czyli laktazy, znajdującej się w nabłonku jelitowym. Pod jej wpływem laktoza ulega hydrolizie do dwóch jednocukrów: glukozy i galaktozy, które są łatwo wchłaniane do krwiobiegu. Jeśli zaś tego enzymu w naszych jelitach jest zbyt mało, laktoza nie jest trawiona i wywołuje szereg dolegliwości określanych jako nietolerancja laktozy.
Alergia pokarmowa występuje wtedy, gdy układ immunologiczny reaguje nieprawidłowo na składniki pokarmu i zaczyna traktować je jak intruza, aktywując układ odpornościowy. Właśnie ten układ odpornościowy indykuje stan zapalny i objawy, które często są znacznie poważniejsze niż w przypadku nietolerancji pokarmowej. Mogą pojawić się objawy ze strony układu pokarmowego, jak również różne problemy skórne, np. pokrzywki czy atopowe zapalenie skóry. Ponadto alergia pokarmowa może spowodować wstrząs anafilaktyczny, który jest już stanem zagrażającym życiu. Warto też zaznaczyć, że nietolerancja pokarmowa dość często jest czasowa. Natomiast w przypadku alergii – zostaje ona z nami do końca życia.
Najczęstszą przyczyną nietolerancji jest pierwotny niedobór laktazy
Jakie są przyczyny nietolerancji laktozy?
Najczęstszą przyczyną nietolerancji laktozy jest pierwotny, inaczej mówiąc dziedziczny, niedobór laktazy. Wraz z wiekiem obserwujemy stopniowy spadek aktywności enzymu laktazy. Aktywność enzymów zaczyna spadać we wczesnym dzieciństwie, najczęściej od 2 r.ż., a objawy pojawiają się w okresie dojrzewania. Kolejną przyczyną jest rozwojowy niedobór laktazy, który występuje przeważnie u wcześniaków urodzonych w 28-37 tygodniu ciąży. Wszystko dlatego, że nie mają one jeszcze w pełni wykształconego przewodu pokarmowego. Ten rodzaj nietolerancji jest przejściowy i wraz z rozwojem dziecka problem znika. Rozróżniamy też wtórną nietolerancję laktozy. Jest ona związana z dysfunkcją w obrębie błony śluzowej i jelita cienkiego. Najczęstsze przyczyny to nieżyt żołądka i jelit, nietolerancja glutenu, choroba Leśniowskiego-Crohna, a także antybiotykoterapia. Ostatnią przyczyną nietolerancji jest wrodzony niedobór laktazy. Występuje ona bardzo rzadko i niestety zostaje do końca życia.
Nietolerancja laktozy – objawy i diagnoza
Jakie są objawy? Co musimy zrobić, jeśli podejrzewamy u siebie nietolerancję laktozy?
Objawy nietolerancji laktozy dotyczą przede wszystkim układu pokarmowego. Najczęściej są to ból brzucha, biegunka, nudności, wymioty, wzdęcia i nadmierne wydzielanie gazów. Czasem mogą pojawić się zaparcia. Dzieje się tak ponieważ laktoza nie rozkłada się całkowici. Niedobór laktazy skutkuje obecnością niewchłoniętej laktozy w jelicie. Powoduje to napływ płynu do światła jelita, co zaś przyczynia się do wystąpienia powyższych objawów. Oznaki nietolerancji pojawiają się od 30 minut do 2 godzin po spożyciu produktów mlecznych. Nasilenie symptomów zależy od ilości i formy spożytej laktozy, jak również od czasu pasażu jelita cienkiego.
Istnieje kilka rodzajów badań, które pomogą nam zdiagnozować nietolerancję laktozy. Najlepiej, jeśli zauważymy u siebie niepokojące objawy ze strony układu pokarmowego, udać się do lekarza. Specjalista przeprowadzi testy diagnostyczne, a także pomoże dokonać modyfikację diety. Najczęstszym badaniem jest wodorowy test oddechowy. Pacjentowi będącemu na czczo podaje się określoną dawkę laktozy, a następnie mierzy się stężenie wodoru w wydychanym powietrzu. Można też przeprowadzić test doustnego obciążenia laktozą. Wtedy podajemy pacjentowi laktozę, a następnie sprawdzamy stężenia glukozy we krwi. Dość często stosujemy również próbę eliminacji i prowokacji. Najpierw przez około dwa tygodnie pacjent przestrzega dietę bezlaktozową. Jeżeli w tym czasie objawy ustąpią, a po ponownym spożyciu laktozy znów się pojawią, można podejrzewać nietolerancję tego cukru.
A kto przeprowadza badania? Czy istnieją może jakieś testy domowe?
Niektóre z tych testów mogą być przeprowadzone przez diagnostę, inne zaś tylko i wyłącznie przez lekarza-specjalistę. Nie ma raczej skutecznych testów domowych.
Nietolerancja laktozy: czy istnieje skuteczne leczenie?
A czy nietolerancję laktozy możemy wyleczyć?
Jak już wspominałam, wyróżniamy kilka rodzajów nietolerancji. Część z nich jest czasowa, więc jak najbardziej możemy jej się pozbyć. W przypadku wrodzonego niedoboru laktazy leczenie polega na dożywotnim wyeliminowaniu z diety produktów, które zawierają cukier mleczny. Niestety tego rodzaju nietolerancji laktozy nie da się wyleczyć, ponieważ organizm w ogóle nie syntetyzuje tego enzymu laktazy. Jeżeli u pacjenta występuje pierwotna nietolerancja laktozy, to też ciężko powiedzieć, że możemy wyjść z tej nietolerancji. Jednakże w przypadku nietolerancji wtórnej, czyli spowodowanej dysfunkcją błony śluzowej jelita, wyleczenie jest jak najbardziej możliwe. Po okresie regeneracji, aktywność enzymu wzrasta do normalnego poziomu.
Dieta osób z nietolerancją laktozy
Svitlana Slyvchenko, Ann Asystent Zdrowia: Jak wygląda dieta u osób z nietolerancją? Czy musimy całkowicie wyeliminować z diety produkty zawierające laktozę?
Objawy nietolerancji laktozy są związane z zaburzeniem procesu trawienia cukru. Z tego powodu podstawą leczenia schorzenia jest dieta. Powinna ona wykluczać lub znacznie ograniczać żywność, która zawiera laktozę, a przede wszystkim mleko i nabiał. To, czy produkty zawierające laktozę zostaną całkowicie wyeliminowane, zależy od rodzaju nietolerancji oraz poziom aktywności enzymu laktazy. Większość osób z nietolerancją laktozy może spożywać niektóre produkty mleczne, gdyż mogą tolerować niskotłuszczowe produkty mleczne, takie jak mleko odtłuszczone, lepiej niż produkty z pełnego mleka.
Warto też zaznaczyć, że laktoza jest lepiej tolerowana, jeżeli spożywamy ją razem z posiłkiem z większą zawartością białku czy też tłuszczu. Sery twarde dojrzewające praktycznie nie zawierają laktozy, dlatego na ogół są dobrze tolerowane przez osoby z nietolerancją tego cukru. Również w serach kremowych np. brie czy w serach topionych zwartość laktozy jest mniejsza w porównaniu np. do serów twarogowych. Osoby z pierwotnym i nabytym niedoborem laktazy mogą spożywać produkty mleczne poddane procesowi fermentacji, np. maślankę, kwaśną śmietanę, kefir czy jogurty. Przy wrodzonej nietolerancji laktozy wymagane jest całkowite zaprzestanie spożywania produktów mlecznych.
Czym zamienić produkty mleczne?
Całkowite ograniczenie produktów mlecznych może prowadzić do niedoboru wapnia, witaminy D, białka i składników mineralnych, np. magnezu, fosforu i cynku. Z tego powodu osoby, które stosują taką dietę, powinny suplementować brakujące składniki odżywcze. Mleko odzwierzęce można zastąpić mlekiem roślinnym. Białko dostarczą do organizmu: ryby, owoce morza, mięso, drób, jaja, a także rośliny strączkowe. Przy nietolerancji laktozy należy stosować dietę zbilansowaną, urozmaiconą, bogatą w warzywa, owoce, jak również pełnoziarniste produkty zbożowe. Żeby uzupełnić zaś brak wapnia, należy wprowadzić do menu produkty bogate w ten pierwiastek, np. kasze, natkę pietruszki, fasolę czy ryby. Dobrym źródłem wapnia i białka jest ser tofu.
Aktualnie też na rynku możemy znaleźć mnóstwo produktów bez laktozy. Więc aktualnie unikanie tego składnika nie jest uciążliwe.
mgr Karolina Gołębiewska – dietetyk kliniczny i diagnosta w Centrum Diagnostycznym Zdrowe Jelita. Specjalistka chorób układu pokarmowego, w tym SIBO i nietolerancji pokarmowych.
Autor: Svitlana Slyvchenko, Ann Asystent Zdrowia