Rak jajnika jest uważany za jeden z najbardziej podstępnych nowotworów u kobiet. W Polsce co roku około 3700 kobiet zapada na ten nowotwór, a około 2600 umiera. Wszystko dlatego, że w początkowych stadiach rak jajnika zazwyczaj nie daje żadnych objawów. Jakie są czynniki ryzyka? Jakie istnieją metody leczenia i czy jest możliwa profilaktyka?
Każdego roku na świecie umiera ponad 114 000 kobiet z rakiem jajnika. W Polsce w 2020 r. liczba zachorowań przekroczyła 4,5 tys., z czego ponad 3 tys. pacjentek umiera.
Rak jajnika: co to za choroba?
Nowotwór jajnika jest jednym z najczęstszych nowotworów narządów rodnych kobiety. Ze względu na typ wzrostu oraz rokowania wyróżniamy dwa typy raka jajnika:
- Typ I – spotyka się rzadziej i często jest wykrywany w I i II stopniu zaawansowania. A
więc wiąże się ze stosunkowo lepszym rokowaniem. Rozwija się na podłożu łagodnych nowotworów jajnika lub nowotworów o granicznej złośliwości. - Typ II – jest spotykany znacznie częściej. Ten podtyp nowotworu jest bardziej agresywny. Typ II od samego początku rozwija się jako złośliwy nowotwór jajnika. Cechuje się on szybkim wzrostem i rozsiewem do okolicznych narządów.
Warto też zaznaczyć, że pomimo swej nazwy rak jajnika jest chorobą, która dotyczy nie tylko samych jajników. Dość często obserwuje się też tzw. rozsiew otrzewnowy, czyli obecność guzów na innych narządach jamy brzusznej.
Częstość występowania choroby wzrasta wraz z wiekiem. Zachorowalność na raka jajnika obserwowana jest głównie u kobiet w wieku 55 – 70 lat, aczkolwiek pojawia się on już u bardzo młodych kobiet, nawet przed 20. rokiem życia. Rokowania w raku jajnika zależą przede wszystkim od stopnia zaawansowania choroby, w którym została wykryta.
Rak jajnika: czynniki ryzyka i profilaktyka
Za podstawowy czynnik ryzyka raka jajnika uznawany jest dodatni wywiad rodzinny. Według różnych statysyk, czynniki genetyczne są przyczyną powstawania ok. 10% przypadków raka jajnika. Uznaje się też, że ryzyko rozwoju raka jajnika zmniejszają czynniki hamujące owulację. Mówimy tutaj o karmieniu piersią, dużej ilości ciąż oraz tabletkach antykoncepcyjnych.
– Profilaktyka raka jajnika jest związana jest z niektórymi czynnikami ryzyka zachorowania na ten nowotwór. Pacjentki z grupy wysokiego ryzyka wystąpienia raka jajnika powinny poddać się badaniu genetycznemu na obecność mutacji genów BRCA1 i BRCA2. U nosicielek tych mutacji zaleca się obustronne wycięcie przydatków po zakończeniu planów rodzicielskich. Jest to jedyna profilaktyka pierwotna raka jajnika, jajowodu i otrzewnej. Czynniki ryzyka zachorowania na raka jajnika to również nadmierna masa ciała, otyłość oraz nieprawidłowa dieta, czyli bogata w tłuszcze a uboga w zielone warzywa. Ponadto według niektórych doniesień palenie tytoniu może zwiększyć ryzyko zachorowania u aktywnych palaczek nawet o 50 %. Czynnikami ryzyka zachorowania na raka jajników obok ww są tez : niepłodność, bezdzietność, endometrioza, jak również stymulacja owulacji, która jest wykonywana w leczeniu niepłodności.
Wydaje się, że główne działania profilaktyki raka jajnika to – ograniczenie czynników ryzyka, czyli prozdrowotny tryb życia i regularne kontrole ginekologiczne, w tym USG przezpochwowe. Ryzyko zachorowania na raka jajnika może zmniejszyć antykoncepcja hormonalna, jeśli stosujemy ją minimum 5 lat, a także karmienie piersią. Wykazano, że każde 5 miesięcy laktacji zmniejsza ryzyko zachorowania o ok. 8%. Warto też zaznaczyć, że w nowotworach jajnika niema przesiewowych badań profilaktycznych jak np. w raku piersi czy szyjki macicy – podkreśla dr n. med. Beata Maćkowiak-Matejczyk, podlaski konsultant w dziedzinie ginekologii onkologicznej z Białostockiego Centrum Onkologii im. Marii Curie-Skłodowskiej w Białymstoku.
Objawy raka jajnika mają zazwyczaj cechy niecharakterystyczne
Objawy raka jajnika są słabo odczuwalne i niespecyficzne. Uważa się, że pierwsze objawy pojawiają się dopiero, gdy nowotwór osiąga znaczne rozmiary i przenosi się na sąsiadujące narządy jamy brzusznej. Z tego powodu rak jajnika nazywany jest często cichym zabójcą.
Wśród objawów wyróżniamy takie jak:
- ból w podbrzuszu niezwiązany z miesiączką czy owulacją,
- zaburzenia miesiączkowania, krwawienia z pochwy,
- wzdęcia,
- zaparcia,
- powiększający się obwód brzucha niezwiązany z przybraniem masy ciała,
- problemy z oddawaniem moczu,
- parcie na pęcherz
- oraz obrzęk nóg.
U osób z zaawansowanym rakiem jajnika poza obecnością guza w jajniku, może występować płyn w jamie brzusznej lub opłucnej. Wodobrzusze pojawia się u 30% chorych.
Leczenie raka jajnika. Widzimy postępy?
Podstawę terapii raka jajnika stanowi leczenie chirurgiczne i chemioterapia. Radioterapia ma obecnie ograniczone znaczenie w zwalczaniu raka jajnika. Celem zabiegu chirurgicznego jest usunięcie maksymalnej ilości tkanki nowotworowej, czyli tzw. cytoredukcja. Wycięcie wszystkich widocznych i wyczuwalnych ognisk raka z jamy brzusznej w dużym stopniu poprawia wyniki leczenia.
– Leczenie raka jajnika to leczenie chirurgiczne i systemowe, czyli chemioterapia. Poprawę wyników leczenia raka jajnika obserwujemy od 40 lat – od wprowadzenia w latach 80 tych XX wieku preparatów platyny. Dołączenia do chemioterapii przeciwciała monoklonalnego bewacyzumabu w 2010 r. było kolejnym krokiem milowym. Obecnie zaś dużym postępem jest wprowadzenie do leczenia inhibitorów PARP. Dają one szanse na zwiększenie odsetka trwałych wyleczeń oraz wydłuża życie pacjentek leczonych. Dzięki temu możemy mówić o raku jajnika, jajowodu i otrzewnej jako o chorobie przewlekłej – zaznacza specjalista.
Warto jednak zaznaczyć, że kwalifikacja do nowoczesnych terapii odbywa się według ściśle określonych zasad. Nie każdy lek jest skuteczny u wszystkich pacjentek. Większość z leków posiada rejestrację dla chorych spełniających odgórnie zdefiniowane kryteria.
Ponadto należy wspomnieć, że mimo dużej wrażliwości na leczenie chemiczne, rak jajnika często nawraca. Do nawrotu dochodzi zazwyczaj ponownie w jamie brzusznej i często jest on wieloogniskowy. Nawroty nowotworu uważa się obecnie za oznakę nieuleczalnej już choroby.
Autor: Svitlana Slyvchenko, Ann Asystent Zdrowia