Noszenie nieprawidłowego obuwia, korzystanie ze wspólnych ręczników, brak odpowiedniej higieny – to tylko niektóre czynniki, które mogą wywołać grzybicę skórę. Rodzajów choroby jest kilka, a zmiany chorobowe mogą pojawić się na całym ciele. O tym, jakie są przyczyny i objawy grzybicy, oraz w jaki sposób leczy się schorzenie, rozmawialiśmy z dr n. med. Alicją Rustowską-Rogowską, dermatologiem, wenerologiem i specjalistką medycyny estetycznej.
Przebywanie w skupiskach ludzkich może wywołać grzybicę
Aleksandra Mazur: Czym jest grzybica skóry i jakie są przyczyny choroby?
dr n. med. Alicja Rustowska-Rogowska: Grzybica skóry jest chorobą zakaźną. Jest to choroba wywoływana przez grzyby chorobotwórcze, czyli patogeny. Tak jak są infekcje wirusowe, bakteryjne, tak samo są infekcje grzybicze. Patogenów jest kilka, w zależności od rodzaju patogenu grzybiczego wyróżniamy trzy rodzaje grzybicy: grzybica wywołana przez dermatofity, grzybica wywołana przez drożdżaki i grzyby drożdżopodobne, a także grzybica wywołana przez pleśniowce. Istnieje jeszcze drugi podział: grzyby zoofilię, antropofilne i geofilne. Jako dermatolodzy, stosujemy nazwy w celu doboru odpowiedniej terapii leczniczej.
W jaki sposób można zarazić się grzybicą?
Czynnikami usposabiającymi do wywołania grzybicy są na pewno warunki miejscowe, które panują w skórze. Najczęściej jest to wilgotność i podwyższony skład lipidów powierzchniowych pojawiający się u osób, które na przykład wychodzą spod prysznica i nie wycierają przestrzeni międzypalcowych stóp. Może to także wystąpić u osób, które będą często korzystały z siłowni lub sauny, gdzie warunki będą sprzyjały zakażeniu. Również u osób, które nie będę dbały o higienę, odpowiednio się ubierały, a także prały odzieży w odpowiednich środkach i temperaturze.
Predyspozycje do grzybicy występują też u osób, które mają suchą skórę, a także u także u osób z ubogą barierową lipidową skóry np. w atopowym zapaleniu skóry, czy w przypadku skóry starczej. Taka skóra będzie bardziej skłonna do infekcji grzybicznej – czy na skórze rąk, twarzy, w okolicy pachwin czy w okolicy stóp. Kolejnym czynnikiem jest obuwie. Albo nieprawidłowe obuwie albo brak dezynfekcji obuwia odpowiednimi środkami do dezynfekcji. U osób, które często zmieniają obuwie albo chodzą w obuwiu w pracy, wymagana jest dezynfekcja obuwia 2-3 razy w tygodniu. Obuwie sztuczne, nieskórzane, używanie sztucznych wkładek – to też są czynniki, który mogą sprzyjać wystąpienie grzybicy. Ważne, aby spojrzeć na pacjenta całościowo, na jego stan immunologiczny.
Dorośli najczęściej zmagają się z grzybicą stóp i paznokci
Osoby, które są w trakcie terapii onkologicznej, mają choroby onkologiczne, hematologiczne, są obciążone internistycznie – cukrzycą, niewydolnością nerek, wątroby, chorobami naczyniowymi mają większą predyspozycję do zachorowania na grzybicę skóry i jej przydatków Choroba pojawia się często u osób, które są zaniedbane higieniczne, a także u osób żyjących w skupiskach. Należy podkreślić, że grzybica często występuje również w przedszkolach czy szkołach. Choroba może wystąpić też u osób, które maja kontakt ze zwierzętami takimi jak bydło, psy czy koty. Niektóre przyjmowane przez pacjenta leki także mogą zaostrzyć lub predysponować do wystąpienia zakażenia grzybiczego. Należą do nich leki przeciwdepresyjne, leki obniżające odporność przeciwnowotworowe, a nawet antybiotyki.
W jakich miejscach na skórze najczęściej pojawia się grzybica?
Grzybica najczęściej występuje na stopach i dotyczy to przede wszystkim mężczyzn. Wyróżniamy różne rodzaje grzybicy stóp: międzypalcowa, hiperplastyczna – złuszczająca, potnicowa, a także powikłana grzybica międzypalcowa z licznymi owrzodzeniami u osób z obniżoną odpornością. Grzybica występuje także na skórze głowy, na twarzy, na paznokciach. Może pojawić się na całym ciele – w pachwinach, w błonach śluzowych – nie tylko jamy ustnej, ale też narządów płciowych.
Grzybica skóry – na co zwrócić uwagę?
A jakie są objawy grzybicy? Które pierwsze symptomy mogą nas zaniepokoić?
Objawy zależą od rodzaju patogenu, który wywołuje chorobę. W przypadku zakażenia dermatofitami, to ograniczają się one do zakażenia warstwy rogowej naskórka, włosów i paznokci. Dzieci częściej chorują na grzybicę skóry głowy, a dorośli na grzybicę stóp i paznokci. Pierwsze objawy to pojedyncze lub mnogie ogniska zapalne, wyraźnie ograniczone od otoczenia, o złuszczającej powierzchni, z obwódką zapalną o charakterze grudkowym na obwodzie samej zmiany. Zmianom tym towarzyszy najczęściej świąd skóry. W przypadku zakażenia grzybami odzwierzęcymi, początkowo pojawiają się pojedyncze ogniska, a już po 2-3 dniach mogą rozprzestrzeniać się one na całym ciele. Są to ogniska typowo obrączkowate, wyraźnie odgraniczone od powierzchni zdrowej skóry.
W obrębie stóp najczęściej występuje grzybica międzypalcowa, miedzy czwartym a piątym palcem stopy. Zmiany mają charakter zaczerwienienia i towarzyszy im nieprzyjemny zapach. Kolejną postacią jest grzybica złuszczająca, czyli mokasynowa. Następuje wtedy złuszczanie w obrębie podeszew stóp i okolic międzypalcowych. W postaci potnicowej jest trochę inaczej – na skórze pojawiają się pęcherzyki lub pęcherze z nadmiernym rogowaceniem, złuszczaniem i świądem. Można wyróżnić jeszcze postać ostrozapalną, wrzodziejąca, którą obserwuje się jednak bardzo rzadko. Występuje ona u osób z bardzo obniżoną odpornością w przebiegu AIDS. Są to zmiany o charakterze ropnych pęcherzy, dodatkowo ze zmianami rumieniowo-złuszczającymi.
„Zajady” to także infekcja grzybicza
Jeżeli chodzi o grzybicę wywołaną drożdżakami, to zmiany mogą dotyczyć skóry i błon śluzowych. W obrębie błony śluzowej jamy ustnej, przewodu pokarmowego czy narządów płciowych. Najczęściej występuje kandydoza pierwotna i może pojawić się w każdym wieku. Ostrą postacią jest rzekomobloniasta, która występuje u osób z obniżoną odpornością, w trakcie ciężkich przewlekłych terapii, u osób stosujących wziewne leki glikokortykosteroidowe. Kandydoza rumieniowa czyli zanikowa charakteryzuje się silnym zaczerwienieniem i zanikiem brodawek języka, zanikiem nabłonka. Najczęściej jest wywołana stosowaniem antybiotyków. Kandydoza przerostowa to najrzadsza postać. Zapalenie kącików ust potocznie zwane zajadami to zakażenie zazwyczaj mieszane. Wtórne kandydozy występują najczęściej w w przewlekłych chorobach. W przypadku grzybicy paznokci, to niepokój powinny wzbudzić łamliwość, kruchość paznokcia, brak wzrostu, zmiana barwy płytki na kolor biały, żółty czy brunatny.
Jak wygląda leczenie grzybicy?
Podstawą doboru odpowiedniego leczenia jest pobranie materiału do badania mykologicznego, zarówno ze zmian skórnych, jak i wymazów z błony śluzowej czy zeskrobin spod płytki paznokciowej. Na podstawie badania będziemy wiedzieć, z jakim rodzajem patogenu mamy do czynienia.
Należy pamiętać o tym, aby usunąć czynniki predysponujące do zakażenia. Jeżeli jest to grzybica stóp, to musimy zwrócić uwagę na obuwie, odpowiednie pranie odzieży, nienoszenie sztucznej odzieży.
Grzybica skóry a leczenie farmakologiczne
Skuteczna terapia to wybór właściwości leku. Są różne rodzaje leków, zarówno do stosowania miejscowego, jak i doustnego. Bardzo ważna jest współpraca z pacjentem, który w trakcie leczenia powinien być po kontrolą lekarza. Należy pamiętać, że grzybica w obrębie jamy ustnej może przejść na grzybicę układu pokarmowego, która będzie utrudniała jedzenie, a także sprawiała ból. Kontrola lekarska powinna odbywać się również po zakończeniu leczenia. Należy zwrócić uwagę na to, czy leczenie zostało przeprowadzone właściwie i do końca, i czy pacjent nie wymaga dalszego leczenia profilaktycznego.
Oprócz badania mykologcznego i posiewu możemy posłużyć się badaniem lampą Wooda, a także badaniem histopatologicznym w przypadku grzybicy głębokiej albo trudności diagnostycznych.
Ważne jest całościowe badanie pacjenta i ocena dermatologa. Należy pamiętać, aby w przypadku stwierdzenia infekcji grzybiczej nie stosować maści kyortykosteroidowych, które znacznie mogą wpłynąć na wydłużenie procesu diagnostyczno-leczniczego z uwagi na ukrycie choroby głębiej. Pacjent może mieć grzybicę stóp, a odczyn alergiczny pojawi się na rękach.
Jak długo trwa leczenie?
Czas trwania leczenia zależy od przypadku. Jeżeli jest to grzybica skóry w obrębie jamy ustnej, terapia lecznicza może trwać około 5 dni.
Natomiast w przypadku leczenia płytki paznokciowej, czas zależny jest od tego, jakie jest uszkodzenie. Jeżeli uszkodzona jest cała płytka, to nawet rok możemy czekać na pełen odrost.
Autorka: Aleksandra Mazur, Ann Asystent Zdrowia
dr n. med. Alicja Rustowska-Rogowska – specjalistka dermatologii i wenerologii oraz medycyny estetycznej z Centrum Medycznego w Gdańsku, członkini Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, Stowarzyszenia Lekarzy Dermatologów Estetycznych i Międzynarodowego Stowarzyszenia Dermatoskopii.
Czytaj więcej w Ann: