Czy można nie wiedzieć, co się czuje? Każdy z nas ma czasami trudność z rozpoznawaniem i nazwaniem własnych emocji. Jeśli jednak zdarza się to często i zaczyna utrudniać codzienne funkcjonowanie, wtedy możemy mówić o aleksytymii. O tym, czym jest aleksytymia i jakie są jej objawy, a także w jaki sposób pracować nad syndromem, mówi w Ann mgr Jagoda Juskowiak, psycholog, psychoterapeuta, założycielka i właścicielka poradni El Camino we Wrocławiu.
Brak słów dla emocji
Aleksandra Mazur, Ann Asystent Zdrowia: Czym jest aleksytymia i w jaki sposób się objawia?
mgr Jagoda Juskowiak: Może zacznę od tego, czym aleksytymia nie jest. Aleksytymia nie jest ani chorobą, ani zaburzeniem. Jest objawem i globalnym zahamowaniem rozpoznawania i nazywania naszych stanów emocjonalnych. Aleksytymia jako syndrom może występować w przebiegu różnych chorób czy zaburzeń, ale sama w sobie zaburzenia nie stanowi. Może być prognostykiem, który pozwala nam zwrócić uwagę na inne problemy emocjonalne czy psychiczne danej osoby.
Aleksytymia jest pewną ślepotą emocjonalną. Jakby przetłumaczyć to słowo z łaciny, to aleksytymia jest brakiem słów dla emocji. To nie znaczy, że osoba, która ma objawy aleksytymii, nie ma emocji, ale nie ma do nich dostępu. Przyglądając się objawom aleksytymii można by wyszczególnić pewne cechy. Pojawia się niezdolność lub częściowa niezdolność do zwerbalizowania i nazwania emocji. Poza tym osoby z aleksytymią mają nieokreślone pobudzenie, nie wiedzą, co się z nimi dzieje, odczuwają niepokój, ale nie potrafią nazwać, czym jest ten niepokój. Często mogą pojawić się nieadekwatne, czasami niestosowane, sposoby kontroli tych emocji.
Idąc dalej – w aleksytymii może pojawić się niezdolność do określenia, czy jesteśmy pobudzeni fizycznie, czy coś się dzieje z naszym ciałem, czy z naszą głową, emocjami. Tutaj częściej następuje koncentracja na fizjologicznych aspektach emocji, czyli na skupieniu się na objawach somatycznych. Są to różnego rodzaju napięcia, bóle głowy, bóle kręgosłupa, dolegliwości związane z układem trawiennym. Bardzo często osoby z syndromem aleksytymii poszukują źródeł swoich stanów na zewnątrz, a nie w sobie. Brak refleksji prowadzi do trzeciej cechy, czyli do ubóstwa wyobrażeniowego, ubóstwo symbolizacji, trudności w wyobrażaniu sobie czegoś pozytywnego. Takie osoby mają bardzo sztywny, operacyjny, konkretny sposób myślenia, jakby były wręcz zaprogramowane. Przy tym objawie pojawia się nieprzyjemna konsekwencja, która przejawia się tłumieniem i blokowaniem procesów emocjonalnych, co może prowadzić do zaburzeń somatycznych. Ciało przeżywa emocje zamiast głowy.
Aleksytymia – ważne jest słuchanie środowiska
W przebiegu jakich chorób czy zaburzeń występuje aleksytymia?
Aleksytymia jako syndrom występuje w bardzo wielu zaburzeniach, ale może przyjmować różne postacie. Pojawia się w przebiegu szeroko pojętej nerwicy, u osób, które mają trudności z napięciami. Aleksytymia występuje też w przypadku różnego rodzaju zaburzeń osobowości, na przykład zaburzenia osobowości borderline. Objawy aleksytymii bardzo często pojawiają się wśród osób uzależnionych, u których następuje spłycenie emocjonalne poprzez zmianę w płatach czołowych. Aleksytymia pojawia się też w przebiegu zaburzeń odżywiania, a także depresji.
Gdzie jest granica pomiędzy brakiem rozpoznawania własnych uczuć a aleksytymią?
Przede wszystkim granica przebiega przez obszar związany z komfortem życia i też z tym, na ile ta cecha nie ogranicza i nie upośledza naszych kontaktów społecznych, nie sprawia problemów w codziennym funkcjonowaniu, w pracy, w domu, w rodzinie. Każdemu z nas zdarzają się zahamowania emocjonalne, tak zwane otamowania w związku z trudnymi sytuacji zewnętrznym. Jeżeli nam się to po prostu to zdarza i mamy wgląd i rozumienie nas samych, naszych procesów emocjonalnych, to jesteśmy w stanie wyregulować emocje, wyciągnąć wnioski.
Jeśli jednak z powodu zahamowania emocjonalnego odsuwają się od nas ludzie, my odsuwamy się od nich, nie możemy sprostać zadaniom związanym z pracą czy sytuacją życiową, mamy poczucie stania w miejscu, to należałoby się zastanowić, czy źródłem naszych problemów nie jest sytuacja zewnętrzna, tylko powtarzające się zatamowania w rozumieniu naszych emocji. Ważne jest słuchanie środowiska, w jakim się znajdujemy.
Leczenie aleksytymii
Czy aleksytymia może wystąpić u osób w każdym wieku?
Tak, jednak jej objawy będą różne. Czym innym jest sytuacja, kiedy ktoś ma cechy wrodzone i na podstawie dogłębnej analizy historii życia i dzieciństwa dostanie potwierdzenie od specjalisty, że pewne otamowanie emocjonalne było od najmłodszych lat. Wtedy też wiemy, jak pracować. Jeśli jednak ktoś uległ doświadczeniu traumatycznemu, to inaczej się pracuje w takiej sytuacji, bo taka osoba ma zasoby. Wcześniej funkcjonowała na poziomie emocjonalnym całkiem zdrowym, ale poprzez doświadczenie nagłej sytuacji, utraciła te zdolności. Mamy do czego wracać, jeśli przepracuje się i przeanalizuje całą sytuację.
W jaki sposób pracuje się nad aleksytymią? Czy tylko terapią – jeśli tak, to w jakim nurcie – czy również farmakologią?
Wszystko zależy od tego, w przebiegu jakiego zaburzenia, choroby, sytuacji emocjonalnej czy życiowej objawy związane z aleksytymią pojawiają się u pacjenta. Jeżeli będzie to związane z zaburzeniami emocjonalnymi, depresją, z zaburzeniami związanymi z silnymi stanami lękowymi albo z psychosomatyzacjami, to tutaj ważna jest rola psychiatry. Należy dostosować leki, które poprawią biologiczną stronę, jeżeli chodzi o zaburzenia emocji. Jeśli jednak aleksytymia pojawia się w przebiegu zaburzeń odżywiania, uzależnień czy zaburzeń osobowości, to przede wszystkim musi być postawiona diagnoza. Jeżeli mamy podejrzenie, że coś jest nie tak z naszymi emocjami, to wybieramy się do psychiatry i do psychoterapeuty, żeby przeprowadzić profesjonalna diagnozę całego naszego życia i naszych objawów.
Aleksytymia – proces terapeutyczny
Jak już wiemy, co z nami jest, to możemy dokonać wyboru, na jaki rodzaj psychoterapii się wybierzemy. Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to, jaki nurt będzie najlepszy. To zależy od tego, jaka osoba się zgłasza, czego potrzebuje, jakiego rodzaju interwencji i narzędzi terapeutycznych. To są pytania, na które odpowiedzi dostaniemy w gabinecie psychiatrycznym. Jeżeli na przykład osoba z problemami natury emocjonalnej wybierze się do gabinetu psychoterapeuty poznawczo-behawioralnego, to pracuje nad przekonaniami, nad myśleniem, nad reprezentacją emocji i pewnymi schematami życiowymi. Wszystko jest skupione wokół konkretnej pracy w bezpiecznych warunkach, gdzie jest pełne zaufanie i akceptacja na emocje, myśli, reakcje. Jeżeli ktoś bardziej chciałby zwiększyć rozumienie siebie, złożoności własnej psychiki i psychiki ludzi, wtedy jak najbardziej byłaby wskazana psychoterapia psychodynamiczna.
Nieujawnianie emocji nie jest równoznaczne z ich nieprzeżywaniem
W jaki sposób rozmawiać i budować więź z osobami z aleksytymią?
Życie z osobą dotkniętą aleksytymią, jest wyzwaniem. Wymaga od partnera czy partnerki sporej dozy empatii, zrozumienia, uważności i – przede wszystkim – cierpliwości. Wymaga także umiejętności pomieszczenia tej emocjonalności osoby z aleksytymią. Także rozumienia tego, że on czy ona nie robi tego specjalnie, tylko to jest jego trudność. Warto też pamiętać, że nieujawnianie emocji nie jest równoznaczne z ich nieprzeżywaniem. To nie znaczy, że osoba z objawami aleksytymii nie czuje, nie empatyzuje, nie jest w stanie nas zrozumieć. Ma tylko pewne zahamowania i niezrozumienie. Potrzebuje – w myśl terapii poznawczo-behawioralnej – rekodowania pewnych zaburzeń w swoim emocjonalnym życiu i innego tempa. Aleksytymik nie jest osobą z cechami psychopatycznymi. Te osoby nie czerpią radości, satysfakcji z tego, że mogą się na kimś wyżyć. Takie osoby jak najbardziej mogą budować więź przy jedoczesnej pracy nad sobą, w zależności od tego, na ile ślepota emocjonalna jest silna.
Autorka: Aleksandra Mazur, Ann Asystent Zdrowia
Czytaj więcej ciekawych rozmów w Ann: