Czerniak to nowotwór złośliwy, charakteryzujący się niezwykle dynamicznym wzrostem. Najczęściej pojawia się na skórze, ale może wystąpić także w obrębie ust, nosa czy gałki ocznej. Dane z Krajowego Rejestru Nowotworów wskazują, że zapadalność na czerniaka wśród dzieci i osób poniżej 20 roku życia wzrasta z roku na rok. O tym czym jest czerniak, jak go rozpoznać i gdzie szukać pomocy rozmawialiśmy z prof. dr n.med. Piotrem Rutkowskim, Specjalistą w zakresie chirurgii ogólnej i onkologicznej.
Czerniak może dotknąć każdego. Bądź czujny!
- Wśród kilkudziesięciu nowotworów złośliwych skóry czerniak jest jednym z najbardziej agresywnych. Rocznie rozpoznaje się ok. 4tys. nowych zachorowań.
- Aby rozpoznać czerniaka, warto obejrzeć zmiany na skórze, kierując się zasadą ABCDE. Możesz to zrobić w domu – podpowiadamy jak.
- Największy wpływ na rokowanie ma stopień zaawansowania. Znaczenie ma grubość zmian mierzona w milimetrach i obecność owrzodzenia.
- W ostatnich latach zarejestrowano w Europie kilka nowych leków, które znacząco wspomagają leczenie. Prawie wszystkie są dostępne w Polsce. Gdzie?
- Czytaj więcej w artykule w aplikacji Ann Asystent Zdrowia.
W Polsce umieralność na tę chorobę jest o 20% wyższa niż w Europie, przy o 50% mniejszej częstości zachorowań. Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy jest późna wykrywalność oraz brak świadomości na temat profilaktyki czerniaka.
Czerniak jest jednym z najbardziej agresywnych nowotworów
Svitlana Slyvchenko, Ann Asystent Zdrowia: Czym jest czerniak i jak go rozpoznać?
Prof. dr n.med. Piotr Rutkowski: Nowotwory skóry to są najczęstsze nowotwory u osób o naszym kolorze skóry. Wśród kilkudziesięciu nowotworów złośliwych skóry czerniak jest jednym z najbardziej agresywnych. Rocznie rozpoznaje się ok. 4tys. nowych zachorowań. Czerniak wywodzi się z melanocytów – komórek wytwarzających barwnik zwany melaniną. Melanina sprawia, że skóra ciemnieje w kontakcie z promieniowaniem ultrafioletowym.
Czerniaki mają wiele cech charakterystycznych, które pomagają w ich rozpoznaniu. Cechy te określane są za pomocą kryteriów ABCDE, czly 5 kolejnych liter alfabetu:
A – asymetria;
B – brzegi nierówne, posiadające zgrubienia;
C – czerwony, czarny, brązowy, a czasem fioletowy kolor;
D – duży rozmiar, wielkość zmiany powyżej 0,5 – 0,6 cm;
E – ewolucja, czyli postępujące zmiany zachodzące w znamieniu.
Pomocna będzie dermatoskopia, czyli badanie, w którym lekarz dermatolog wykorzystuje dermatoskop. Jest to specjalne narzędzie, łączące w sobie lupkę powiększającą 10 lub 20 krotnie badany fragment, wyposażoną w wystandaryzowane źródło światła. Dzięki temu jesteśmy w stanie wykryć około 96% wczesnych czerniaków.
Czerniaki można wykryć gołym okiem. Dlatego warto obserwować swoją skórę. Każde znamię, narośl czy pieprzyk, który budzi niepokój lub zmienia się w czasie, należy jak najszybciej skontrolować. Zaleca się jak najszybsze zbadanie zmiany przez lekarza dermatologa lub chirurga-onkologa. Wcześnie wykryty nowotwór skóry jest prawie w 100% wyleczalny.
Czerniak może rozwinąć się u każdego!
Wspomniał Pan Profesor o kolorze skóry. Jest to cechy charakterystyczna dla osób, które są podatne na zachorowanie? Od czego jeszcze zależy występowanie czerniaka?
Czerniak skóry może rozwinąć się u każdego. Głównie jednak nowotwory złośliwe skóry występują u osób o jasnej karnacji. W Polsce większość ma fototyp 1 lub 2, czyli właśnie jasną skórę i włosy, która bardzo łatwo ulega oparzeniom, a słabo się opala. Z tego powodu Polacy są w dużym stopniu narażeni na czerniaka. Zagrożenie zachorowaniem na czerniaka wzrasta także u osób o niebieskich oczach i licznych piegach, które doznały oparzeń słonecznych, szczególnie w dzieciństwie, słabo tolerujących słońce, opalających się z dużym trudem. Jak również u osób korzystających z solarium i u których w rodzinie występowały przypadki czerniaka lub innych nowotworów skóry.
Rasa żółta czy czarna znacznie rzadziej chorują na nowotwory skóry. Najczęściej czerniak u nich występuje na tych miejscach skóry, gdzie jest mniej pigmentu, np. na dłoniach, stopach czy błonach śluzowych.
Największy wpływ na rokowanie ma stopień zaawansowania
Co w przypadku czerniaka ma wpływ na przebieg choroby i rokowania?
Największy wpływ na rokowanie ma stopień zaawansowania, czyli grubość zmian mierzona w milimetrach i obecność owrzodzenia. Wczesne czerniaki o grubości do 1 mm, które stanowią ok. 30% czerniaków w Polsce, można bardzo skutecznie leczyć. W tym stopniu zaawansowania ryzyko nawrotu choroby albo jej niepomyślnego przebiegu jest poniżej 10%. W przypadku zaś zdiagnozowania na późniejszym etapie – statystyki się pogarszają. Jeśli osoba ma grube czerniaki i doszło już do przerzutów do węzłów chłonnych, ryzyko nawrotu choroby wynosi 60%.
Nowotwór o grubości powyżej 4 mm daje tylko 50% szans na przeżycie
Svitlana Slyvchenko, Ann Asystent Zdrowia: Zapoznałam się ze statystykami sprzed kilku lat. Według nich bardzo mały procent osób chorych na zaawansowanego czerniaka miał szansę przeżyć 5 lat. Czy teraz coś się zmieniło w leczeniu choroby? Czy istnieje skuteczna terapia?
Piotr Rutkowski: Jak już wspominałem, czerniak jest nowotworem łatwym do wykrycia, ale nie jest prosty w leczeniu, kiedy już jest zaawansowany. Bardzo ważne jest, czy czerniak urósł w głąb skóry, przebił się przez naskórek i skórę i dotarł do naczyń krwionośnych i limfatycznych. Agresywność czerniaka polega na tym, iż kiedy komórki czerniaka przedostaną się do organizmu, krwiobiegu, bardzo szybko zajmują kolejne organy, w tym wątrobę, płuca, czy mózg. Nowotwór o grubości powyżej 4 mm daje tylko 50% szans na przeżycie. Wyniki leczenia chorych na czerniaki z przerzutami, bez możliwości leczenia chirurgicznego były fatalne. Jeszcze 5 lat temu połowa tych chorych umierała w ciągu 6 miesięcy. W tej chwili jednak sytuacja się zmienia. Związane jest to z rozwojem leczenia ukierunkowanego molekularnie, a także immunoterapii, działającej na układ immunologiczny. Immunoterapia jest leczeniem nacelowanym na wzmocnienie odpowiedzi immunologicznej organizmu przeciwko komórkom czerniaka. Podanie leków wzmacnia limfocyty. Powoduje to regresję zaawansowanych zmian przerzutowych.
W ostatnich latach zarejestrowano w Europie kilka nowych leków, z czego prawie wszystkie są dostępne w Polsce w ramach systemu refundacji w 30 wielospecjalistycznych ośrodkach onkologicznych. Placówki te dysponują wszystkimi dostępnymi metodami terapii i zespołami specjalistów, którzy potrafią dobrać je do indywidualnego przebiegu choroby u pacjenta.
Czerniak: wiedza Polaków na temat profilaktyki czerniaków poprawia się
Jak Pan ocenia wiedzę Polaków na temat profilaktyki raków skóry i czerniaków?
Wiedza Polaków ciągle się poprawia. Według naszych badań w Akademii Czerniaka aż 90% wie, czym jest czerniak, skąd się bierze oraz jak poprawnie zachowywać się na słońcu. Jednak chociaż wiedza rośnie, to zachowanie się nie zmienia. Wszyscy wiemy, jak wygląda plaża nad polskim morzem. Z medycznego punktu widzenia nie powinniśmy się opalać. Wystawianie się na słońce nie może przekraczać 10 minut w godzinach popołudniowych. Nie ma też bezpiecznej „dawki” solarium.
Synteza witaminy D przy odsłoniętej skórze trwa 10-12 minut. Niektóre badania pokazują, że zbyt intensywne opalanie, jak również zbyt duże zniszczenie skóry powoduje zmniejszenie produkcji witaminy D. Nie da się jej też wyprodukować na zapas. W okresie jesienno-zimowym zalecamy suplementację doustną.
Podstawowe przyczyny: kolor skóry oraz intensywne korzystanie z kąpieli słonecznych
Jakie są przyczyny występowania czerniaka? Czy wszystko zależy tylko od koloru skóry i opalania się?
To są absolutnie podstawowe przyczyny. Największe znaczenie mają karnacja i czynniki środowiskowe, wśród których wyróżnia się przede wszystkim intensywne korzystanie z kąpieli słonecznych oraz związane z nimi poparzenia skóry.
Szacuje się, że około 10% przypadków zachorowań dotyczy osób obciążonych genetycznie. Nie jest to duży procent. Tak naprawdę z nowotworami jest tak, że za większość odpowiadamy sami, bo albo się źle zachowaliśmy albo nie poszliśmy na badanie profilaktyczne. A więc to nie jest tak, że te geny determinują.
Czerniak a pandemia Covid-19
Czy pandemia Covid-19 zastopowała diagnozę choroby?
To jest bardzo dobre pytanie. My w ramach narodowej strategii onkologicznej przeprowadziliśmy analizę i rzeczywiście w Polsce w 2020 roku około 15% spadła liczba rozpoznań. A w zeszłym roku wzrosła o 10%. To był taki dość rekordowy rok.
Na początku pandemii siedzenie w domu, niemożność kontaktu z lekarzem lub także niezgłoszenie się do lekarza powodowało, że czerniaki rosły, a my ich nie diagnozowaliśmy. Teraz zauważamy zaś, że coraz więcej osób zwraca się do nas z bardzo wczesnym czerniakiem. Jest to bardzo fajny wynik.
Autor: Svitlana Slyvchenko, Ann Asystent Zdrowia