– W celiakii aż w 90% przypadków występują objawy spoza układu pokarmowego. Na przykład u kobiet może to być niepoddająca się leczeniu i trwająca wiele lat anemia – mówi w rozmowie z ANN Małgorzata Źródlak, Prezeska Zarządu Polskiego Stowarzyszenia Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej. O tym kogo dotyka celiakia, na co należy zwrócić uwagę oraz jak zdiagnozować i leczyć celiakię przeczytasz w całości w rozmowie Anety Malinowskiej w aplikacji Ann Asystent Zdrowia.
- Każdy chory może mieć inny ich zestaw i mogą one występować z różnym nasileniem. Choroba może się ujawnić w każdym wieku.
- Kobiety chorują na celiakię dwa razy częściej niż mężczyźni.
- Obecnie choroba jest wykrywana najczęściej u osób między 30 a 50 rokiem życia. I trwa całe życie.
- Popularność tzw. diety zachodniej, opartej na pszenicy i glutenie, spowodowała, że liczba chorych z celiakią rośnie na całym świecie.
- Cały artykuł przeczytasz w aplikacji Ann Asystent Zdrowia.
Aneta Malinowska, Ann Asystent Zdrowia: 16 maja obchodziliśmy Międzynarodowy Dzień Celiakii. To świetna okazja do rozmowy na temat tej choroby. Jakie są pierwsze objawy celiakii? Co powinno niepokoić?
Małgorzata Źródlak, Prezeska Zarządu Polskiego Stowarzyszenia Osób z Celiakią
i na Diecie Bezglutenowej: Problem z celiakią polega na tym, że potencjalnych objawów jest bardzo dużo. Każdy chory może mieć inny ich zestaw i mogą one występować z różnym nasileniem. Choroba może się ujawnić w każdym wieku. Objawy daje się pogrupować np. ze względu na wiek chorego, bo jedne są bardziej charakterystyczne dla małych dzieci, inne dla dorosłych, jednak mnogość różnych symptomów celiakii jest nieprawdopodobna. Choroba lubi się maskować pod innymi schorzeniami, będącymi jej konsekwencją, co sprawia największą trudność w uzyskaniu prawidłowej diagnozy.
Celiakia. Objawy
Jakie to objawy? I kogo celiakia dotyka najczęściej?
Z celiakią najczęściej kojarzone są objawy jelitowe, np. biegunki, bóle i wzdęcia brzucha, utrata wagi, niski wzrost u dzieci, wycieńczenie organizmu związane z zespołem złego wchłaniania. Jednak dotyczą one tylko 10 proc. chorych, najczęściej dzieci i kobiet w ciąży i połogu. Natomiast w celiakii aż w 90% przypadków występują objawy spoza układu pokarmowego. Na przykład u kobiet może to być niepoddająca się leczeniu i trwająca wiele lat anemia. Warto tu dodać, że kobiety chorują na celiakię dwa razy częściej niż mężczyźni.
Co jeszcze oprócz anemii powinno niepokoić?
Z celiakią często współwystępują inne choroby autoimmunologiczne, np. problemy z tarczycą (choroba Hashimoto), reumatoidalne zapalenie stawów czy cukrzyca typu I. Jest ona też statystycznie częściej wykrywana u osób z zespołem Downa, Williamsa czy Turnera. Częste w nieleczonej celiakii są problemy neurologiczne i psychiczne, np. depresje, stany lękowe, migrenowe bóle głowy, ataksja, neuropatia obwodowa. Chorzy mogą mieć też problemy kośćmi, np. wczesną osteoporozę, częste złamania czy problemy ze skórą (choroba Dühringa).
Słyszałam, że celiakia może mieć wpływ na płodność. Czy to prawda?
Tak. Przy celiakii bardzo często występują problemy z płodnością i z donoszeniem ciąży. Charakterystyczne dla kobiet chorujących na celiakię może być także opóźnione pokwitanie i wczesna menopauza.
Co jeszcze?
Miażdżyca, podwyższony poziom cholesterolu, problemy z wątrobą, z trzustką, nieustanne zmęczenie i senność też mogą być objawami celiakii. Na czym polega mechanizm choroby? W wyniku działania glutenu w organizmie dochodzi do nieprawidłowej reakcji immunologicznej skierowanej przeciwko własnym tkankom, w szczególności w jelicie cienkim. Prowadzi to do stanu zapalnego i uszkodzenia błony śluzowej jelita cienkiego, a następnie do zaniku kosmków jelitowych, które zwiększają jego powierzchnię i są odpowiedzialne za wchłanianie składników odżywczych. W efekcie tego procesu wchłanianie składników odżywczych jest upośledzone, co prowadzi do wystąpienia tak różnorodnych objawów. Jednak reakcja autoimmunologiczna może nie ograniczać się do jelita cienkiego, ale dotyczyć także innych narządów. Dlatego zmiany chorobowe w celiakii mogą dotyczyć praktycznie każdego organu.
Celiakia. Diagnoza
Dlaczego tak trudno jest zdiagnozować celiakię?
Ponieważ objawów może być bardzo dużo, a każdy przypadek jest inny. Jak wspomniałam celiakia lubi się maskować, dlatego chorzy często latami chodzą od lekarza do lekarza, próbując ustalić przyczynę dolegliwości. Spada im odporność, chorują, cierpią na przeróżne dolegliwości całymi latami i nie wiedzą, co im tak naprawdę dolega. Nawet lekarze nie kojarzą, że przyczyną przewlekłych schorzeń ich pacjentów może być gluten i celiakia.
Dodatkowo wciąż panuje mit, że celiakia objawia się tylko biegunką, bólem brzucha i wzdętym brzuchem oraz że dotyczy wyłącznie dzieci. Tymczasem obecnie choroba jest wykrywana najczęściej u osób między 30 a 50 rokiem życia. I trwa całe życie.
Jak w takim razie można zdiagnozować celiakię?
Celiakię diagnozuje się dwuetapowo. Pierwszym krokiem jest zbadanie przeciwciał z krwi. Są one charakterystyczne, jednak nie występują u wszystkich chorych. Drugim etapem diagnozy jest pobranie wycinka jelita cienkiego podczas biopsji i obejrzenie pod mikroskopem, jak wyglądają kosmki jelitowe. W celiakii są one w charakterystyczny sposób uszkodzone, ulegają skróceniu i zanikowi.
Gdzie zatem powinna się udać osoba, która podejrzewa u siebie celiakię?
Najpierw do lekarza pierwszego kontaktu, by poprosić o skierowanie do gastroenterologa i z nim porozmawiać o diagnozie celiakii. Nawet jeśli u chorego nie występują objawy jelitowe, to właśnie gastroenterolog musi zbadać kosmki jelitowe. Cały proces diagnostyczny opisujemy dokładnie na stronie Stowarzyszenia – zachęcam, aby tam zajrzeć: www.celiakia.pl.
Celiakia. Leczenie
Gdy już padnie diagnoza – celiakia, jak wygląda leczenie i czy możliwe jest całkowite wyleczenie tej choroby?
Jedynym sposobem leczenia jest dieta bezglutenowa. Nie ma innej możliwości, by zatrzymać procesy chorobowe, żadnego leku. Jedynie ścisłe wykluczenie glutenu z diety powoduje, że kosmki jelitowe się goją, odrastają i na nowo mogą pełnić swoje funkcje.
Dzięki temu wygasza się też toczący się w organizmie proces zapalny.
Trzeba tu jednak zaznaczyć, że osoba chora nigdy się z celiakii nie wyleczy, to choroba na całe życie. Jednak eliminacja glutenu powoduje, że organizm funkcjonuje normalnie i w zasadzie jest się zdrowym człowiekiem.
Dzieci oraz osoby młode po szybkiej diagnozie i odstawieniu glutenu regenerują się zwykle bardzo szybko. Osoby starsze i takie, u których choroba dokonała sporego spustoszenia, potrzebują na regenerację więcej czasu, nawet do 2 lat.
Jak wiele osób w Polsce cierpi na celiakię?
Okazuje się, że ok. 30 proc. społeczeństwa ma gen, który predysponuje do celiakii. Jednak to nie znaczy, że wszystkie te osoby zachorują. Według badań naukowych na celiakię choruje minimum 1 proc. populacji, nie tylko europejskiej. Popularność tzw. diety zachodniej, opartej na pszenicy i glutenie, spowodowała, że liczba chorych z celiakią rośnie na całym świecie. Na przykład aktualnie to ok. 1,5 populacji włoskiej i ok. 2,5 proc. Skandynawów. Dlatego i w Polsce najprawdopodobniej jest to dużo wyższa liczba niż 1 proc. społeczeństwa. Niestety zdecydowana większość osób nawet nie wie, że choruje, wciąż wykrywa się jedynie niewielki odsetek przypadków. A że mimo wszystko jest ich coraz więcej, można stwierdzić po dużym popycie na żywność bezglutenową.
Warto też dodać, że poza celiakią są jeszcze inne choroby glutenozależne: nieceliakalna nadwrażliwość na gluten i alergia na pszenicę i zboża glutenowe. Są to są odrębne jednostki chorobowe, jednak wszystkie wymagają podobnego leczenia – odstawienia glutenu.
Celiakia. Zapobieganie i powikłania
Proszę jeszcze powiedzieć, czy możemy zapobiegać celiakii?
Okazuje się, że nie. Kilka lat temu były prowadzone badania, by sprawdzić, czy wprowadzenie glutenu do diety dziecka w odpowiednim momencie zapobiega wystąpieniu choroby, jednak okazało się, że nie. Jeśli ktoś ma wrodzoną podatność na celiakię, to niestety spożywając produkty zawierające gluten prędzej lub później, ale najprawdopodobniej zachoruje.
I na koniec. Czym grozi nieleczenie celiakii. Jakie powikłania są najczęstsze?
Nieleczenie celiakii dietą bezglutenową powoduje pogłębienie się wszystkich procesów chorobowych, o których wspominałam wcześniej. Może to być niskorosłość, osteoporoza, niepłodność, problemy neurologiczne, anemia i wiele innych problemów. W wyniku stałego stanu zapalnego w jelitach może się też rozwinąć nowotwór – chłoniak jelita.
Dlatego najważniejsze jest, by jak najszybciej otrzymać diagnozę, zanim choroba się spowoduje ciężkie powikłania. Ludzie latami cierpią i nie wiedzą, na co chorują, a okazuje się, że w tak wielu przypadkach źródłem ich problemów jest niezdiagnozowana celiakia i zła dieta.
Autor: Aneta Malinowska, Ann Asystent Zdrowia
Czytaj więcej w ANN Asystent Zdrowia: