Anoreksja jest chorobą, która dotyczy nie tylko ciała, ale przede wszystkim zdrowia psychicznego. W dzisiejszych czasach choroba ta niestety dotyka wiele osób. Zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Czym jest anoreksja, jakie są jej wczesne objawy i sposoby leczenia opowiadają Baszar El-Helou, specjalista z zakresu dietetyki, wykładowca na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym, Magdalena Pakulska, psycholog kliniczny, psychodietetyk w klinice Sanvita oraz Oliwia Pietrasińska, dietetyk kliniczny w klinice Sanvita.
Każdy ma inny stosunek do jedzenia. Dla niektórych jest źródłem pocieszenia lub pożywienia. Inni mogą mieć negatywny, a nawet szkodliwy związek z jedzeniem. Tak jest właśnie w przypadku osób z anoreksją. Szacuje się, że na anoreksję w Polsce choruje około 2 proc. młodzieży między 12. i 14. oraz 17. i 25. rokiem życia.
Anoreksja – choroba psychiczna
Svitlana Slyvchenko, Wirtualny Klub Medyczny Ann: Anoreksja nie jest wcale rzadkim problemem. Nie dotyczy ona jedynie nastolatek czy celebrytek. Chociaż świadomość społeczna istnienia tego zaburzenia co roku się zwiększa, to jednak nadal do końca nie wiemy, czym tak naprawdę jest anoreksja?
Magdalena Pakulska: To zespół chorobowy, którego charakterystyczną cechą jest świadoma rezygnacja lub ograniczanie przyjmowanych pokarmów. Efektem działań jest drastyczny spadek wagi i wychudzenie organizmu. Pomimo tego, że anoreksja daje przede wszystkim objawy fizyczne, m.in. utrata wagi, utrata miesiączki w wypadku kobiet, problemy z cerą, wypadaniem włosów, jest to choroba o podłożu psychologicznym.
Baszar El-Helou: Jest to zaburzenie odżywiania się, polegające na tym, że osoba odmawia jedzenia lub ogranicza go bardzo znacznie. Powody anoreksji mogą być bardzo różne i, jak już wspomniała Pani Magdalena, mają one podłoże psychologiczne. Najczęściej pod pojęciem anoreksji rozumiemy anoreksję nervosa, inaczej jadłowstręt psychiczny. Ale może ona być też związana z konkretnymi chorobami, np. nowotwór żołądka.
Musisz być szczupła!
Mówi się, że anoreksja to choroba nastolatek, bo właśnie młode dziewczyny najczęściej zapadają na tę chorobę. Zdecydowana większość pacjentów to dziewczyny w wieku kilkunastu lub dwudziestu kilku lat. Dlaczego tak się dzieje?
Baszar El-Helou: Historycznie kobiety zawsze były obciążone koniecznością patrzenia na to, jak one wyglądają. Jest to jeden z powodów. Chociaż w dzisiejszych czasach trochę to się zmienia. Właśnie teraz coraz więcej młodych chłopców wpada w anoreksję, a także wiek początku anoreksji cofa się. Anoreksję zauważamy w coraz młodszych osób. Silny wpływ mają media społecznościowe. Pojawiają się różne grupy, vlogi, które uczą nas jak wejść w anoreksję. Jest to przerażający trend. Oprócz tego oglądamy modelek i modelów – wyrobionych, przepięknych, sfotoszopowanych – i zaczyna to się mocno odbijać na psychice młodych dziewczyn i chłopaków. Ale należy pamiętać, że anoreksja nie ma ograniczeń wiekowych czy ze względu na płeć.
Magdalena Pakulska: Dzieje się tak z dwóch przyczyn. Pierwsza jest związana z celami i wyzwaniami związanymi z okresem dojrzewania. Nastolatki są nadmierne zainteresowane swoim wyglądem i porównują się do innych. Odczuwają też dużą presję społeczną związaną z wyglądem. W okresie dojrzewania zmienia się również realnie ciało młodych kobiet, co może stanowić wyzwanie – zaakceptowanie nowej siebie. Druga przyczyna związana jest zaś z rolą, jaką może pełnić anoreksja w systemie rodzinnym.
Anoreksja a bulimia: a może dwa w jednym?
Jeszcze jednym często spotykanym zaburzeniem odżywiania jest bulimia. Na czym ona polega? I jakie są różnicy i podobieństwa bulimii a anoreksji?
Magdalena Pakulska: W przeciwieństwie do anoreksji, bulimia jest chorobą charakteryzującą się napadowym objadaniem się, które najczęściej kończy się kompulsywnymi wymiotami. Podłoże obu chorób może być podobne – odczuwanie nadmiernej presji, dążenie do zrealizowana idealnej wizji siebie.
Baszar El-Helou: Anoreksja i bulimia często są traktowane jednocześnie jak jedna wielka rodzina. Ale jednak wspólną cechą ich jest tylko to, że obie choroby są zaburzeniami odżywiania i mają podłoże psychologiczne. Bulimia to patologiczne objadanie się, czasem zajadanie stresu, po którym następują wyrzuty sumienia i indukowanie wymiotów.Warto zaznaczyć, że są osoby, w których anoreksja i bulimia występują w tym samym czasie. Czyli taka osoba może odmawiać sobie jedzenia przez kilka dni, a później ma napad objadania się. I w ramach zachowań kompensacyjnych znów wpada w anoreksję. Jest to tak zwana anoreksja bulimiczna.
Problemy w rodzinie przyczyną anoreksji
Zaburzenia odżywiania stają się w dzisiejszych czasach nie tylko problemem medycznym, ale również społecznym. Żyjemy w świecie, w którym jesteśmy bombardowani przeróżnymi przekazami na temat diety, wagi czy wyglądu. W dobie mediów społecznościowych trudno jest oprzeć się temu, by samemu nie zacząć przejmować się własną figurą. Czy może przekaz medialny zwiększać ryzyko zachorowania na anoreksję? Jakie jeszcze są czynniki?
Magdalena Pakulska: Czynniki ryzyka można podzielić na te związane z system rodzinnym i środowiskiem oraz te, związane ze szczególnymi predyspozycjami danej osoby. M.in. może to byćdrastyczna zmiana wyglądu ciała związana ze zmianami hormonalnymi okresu dojrzewania, która nie jest akceptowana, nadmierna krytyka, brak akceptacji ze strony rowieśników. Także do listy czynników możemy zaliczyć brak umiejętności w radzeniu sobie z trudnymi emocjami takimi jak lęk, złość, ból, jak również problemy w rodzinie.
Baszar El-Helou: Jeżeli mówimyo tło anoreksji nervosa – jest to przede wszystkim tło psychologiczne. Ogólne warunki w domu, warunki wychowania są bardzo istotne. Często osoby wpadające w anoreksję mają wrażenie braku kontroli nad swoim życiu. I z tego powodu, chcąc kontrolować jakiś jeden, intymny aspekt życia, skupiają się na tym, że odmawiają jedzenia.
Meszek, brak miesiączki: czyli skutki głodówki
Głodówka jest szczególnie niebezpieczną dla zdrowia. Prowadzi ona do niedoborów żywieniowych i wyniszczenia, szczególnie gdy waga spadnie poniżej krytycznej masy, czyli poniżej 17,5 BMI. Jakie zmiany dzieją się z organizmem młodej osoby, która nagle zaczyna się głodzić?
Baszar El-Helou: Na początku zmienia się metabolizm i wykorzystywanie składników odżywczych. Z powodu tego, że mamy dłuższe przerwy w spożywaniu jedzenia, główne źródło wykorzystywania energii przechodzi z węglowodanów na tłuszcz i ciała ketonowe. Z czasem osoba głodząca się gubi nie tylko tkankę tłuszczową, ale także masę mięśniową. Dochodzi też do niedoboru witamin, składników mineralnych, osłabia się układ odpornościowy. Może dojść do wypadania włosów, osłabienia paznokci i pogorszenia stanu skóry. Częstym objawem anoreksji u młodych dziewczyn jest zatrzymanie się miesiączki z powodu zaburzenia hormonalnego. U osób z zaawansowaną i długotrwałą anoreksją pojawia się meszek na ciele, nazywany lanugo.
Świadomość choroby: czyli pierwszy etap zdrowienia
Uważa się, że osoby chorujące na anoreksję nie są świadome swojej choroby, przynajmniej na początkowym jej etapie. Czy rzeczywiście tak jest czy to tylko powielany stereotyp?
Oliwia Pietrasińska: Czasami tak, czasami nie. Pewne jest to, że świadomość swojej choroby to pierwszy etap zdrowienia. Dopóki osoba chora na anoreksję nie przyzna się do tego, że ma problem, nie dostrzeże powagi sytuacji i nie będzie chciała się leczyć – nie można mówić o zdrowieniu. Oczywiście, zdarzają się osoby, które są w pełni świadome z czym się zmagają. Lecz sęk w tym, żeby chciały zmienić swoją sytuacje i zaczęły współpracować.
Baszar El-Helou: Często te osoby są świadome tego, co robią, ale również często nie widzą tego, jako choroby. Spostrzeganie anoreksji u siebie, jako choroby, wymaga dojrzałości do tego momentu. Osoba, która zaczyna zachowywać się anorektycznie, wręcz czuje się bardzo dobrze. Ona uważa, że anoreksja jej bardzo pomaga w życiu, daje uczucie kontroli. A więc ciężko jest zauważyć, że to, co dodaje ci siły i mocy, jest chorobą. Świadomość też nie jest równoznaczna z chęcią wyjścia z choroby.
Jak nie przegapić wczesnych objawów?
Zwykle pierwsze objawy anoreksji są niezauważalne dla bliskich osoby chorującej. A jednak warto pamiętać, że anoreksja jest chorobą śmiertelną. I leczenie należy zacząć jak najszybciej. Jakie są wczesne objawy i jak je nie przegapić?
Magdalena Pakulska: Najczęstszymi objawami są nieadekwatna ocena swojego wyglądu i wagi, nadmiarowe i obciążające ćwiczenia fizyczne, unikanie wspólnych posiłków, jak również nadmierna koncentracja na jedzeniu. Mam na myśli zwracanie uwagi na detale spożywanych potraw, tabele kaloryczne. Jedzenie staje się dla takiej osoby głównym tematem rozmów oraz obszarem, pod który dopasowuje wszystkie inne sprawy życiowe. Jednocześnie przy dużym zainteresowaniu samą tematyką odżywiania, osoby cierpiące na anoreksję, często niechętnie mówią o sobie, o tym ile jedzą. Nie chcą rozmawiać o swoim nastroju i wpływie jedzenia na ich funkcjonowanie. Oprócz tego zaczynają ukrywać spadek wagi pod obszernymi ubraniami i stosować środki przeczyszczające lub moczopędne w sytuacji, kiedy nie jest to potrzebne.
Uważaj na liczenie kalorii
Ważenie produktów i liczenie kalorii w ostatnim czasie jest ochoczo promowane. Jest to „na rączkę” wszelkim producentom produktów typu light. Obsesyjne liczenie kalorii i restrykcyjne przestrzeganie diety może przerodzić się w permareksję, czyli uzależnienie od bycia na diecie. Czy ważenie jedzenia i leczenie kalorii może być też pierwszym sygnałem anoreksji?
Baszar El-Helou: Może, lecz nie musi. Raczej tu możemy mówić o ortoreksji. Jest to obsesyjne kontrolowanie jakości spożywanego jedzenia, z koncentracją na zdrowe i “właściwe” produkty. Celem tego zaburzenia nie jest pozbycie się zbędnych kilogramów, lecz zachowanie zdrowia.
Oliwia Pietrasińska: Oczywiście trzeba na to zwracać uwagę – zwłaszcza u osób, które nigdy tego nie robiły, a nagle obsesyjnie zaczęły ważyć każdy kęs pożywienia, każdy najdrobniejszy składnik dania. Jeśli osoba nie jest w stanie zjeść nic bez informacji o wartości energetycznej danego posiłku czy produktu lub odczuwa przed tym strach i lęk, powinna zapalić nam się lampka. Chyba nikt nie zaprzeczy, że jeśli całe swoje życie uzależniamy od liczenia kalorii to zdecydowanie mamy nieprawidłową relację z jedzeniem.
Anoreksja: jak wyjść z błędnego koła?
Nieleczona lub źle leczona anoreksja jest niezwykle groźna dla zdrowia. Przy leczeniu należy zwracać uwagę, iż istnieją różne stadia, a także powody choroby. Czy istnieją może ogólne zasady leczenia anoreksji? I czy obowiązkowe jest leczenie szpitalne?
Magdalena Pakulska: Leczenie anoreksji odbywa się na dwóch płaszczyznach – psychologicznej i fizycznej. W sytuacji drastycznego spadku masy ciała, które grozi innymi chorobami lub śmiercią, niezbędna jest hospitalizacja. Jej celem jest przede wszystkim zadbanie o stan fizyczny organizmu.
Pod kątem psychologicznym pomocą jest wsparcie terapeutyczne w formie terapii indywidualnej lub rodzinnej. W przypadku anoreksji, której podłożem nie są problemy w rodzinnie, zaleca się terapia rodzinna. Specjaliści uważają, że pomoże ona przywrócić rzeczywisty obraz siebie. Celem tej terapii jest także praca nad wyrażeniem emocji w sposób bezpieczny dla siebie i otoczenia oraz praca nad przekonaniami na swój temat.
Baszar El-Helou: Leczenie anoreksji jest przede wszystkim pracą z psychologiem. Praca z dietetykiem jest wsparciem pracy z psychologiem. Psycholog będzie uczył, jak radzić sobie z emocjami. Dietetyk zaś pomaga osobie zmienić stosunek do jedzenia, wprowadzając niektóre zalecenia, jako element pracy domowej. Tym samym doprowadzając do tego, żeby osoba ta zrozumiała, na czym polega problem i co ma robić, żeby odżywiać się zdrowo. Nigdy nie zmuszamy taką osobę jeść na siłę, bo zadziała to w inną stronę.
Wychodzenie z anoreksji: o czym należy pamiętać?
Wspominaliście Państwo, że pierwszym etapem zdrowienia jest świadomość swojej choroby. Ale na pewno świadomość to nie wszystko. Jak wygląda proces wychodzenia z anoreksji? O czym należy pamiętać?
Oliwia Pietrasińska: Proces wychodzenia z anoreksji wymaga udziału wielu specjalistów. Połączenie wsparcia psychiatrycznego, psychologicznego i dietetycznego jest wręcz niezbędne. Wraz z odzyskiwaniem prawidłowej masy ciała, zazwyczaj osoba walcząca z chorobą będzie miała natłok wątpliwości w swojej głowie, a nierzadko będzie blisko poddania się i powrotu do nieprawidłowych nawyków.
Jeśli chodzi o zadania dietetyka, to przede wszystkim na początku powinien on ocenić stan odżywienia pacjenta. Jak już wspominała Pani Magdalena, niektórzy mogą wymagać hospitalizacji ze względu na poważny, a nawet zagrażający życiu stan zdrowia. Niekiedy jedyną opcją będzie żywienie do- lub pozajelitowe. Tutaj bardzo pomocne będą wyniki badań laboratoryjnych oraz pomiar składu ciała. Jeśli jednak stan chorego tego nie wymaga, dietetyk powinien ocenić zapotrzebowanie na energię, makro- i mikro składniki, dotychczasowy sposób żywienia, nawyki/ rytuały, a następnie ustalić plan żywieniowy oraz zaplanować kolejne konsultacje dietetyczne.
Z anoreksji nigdy się nie wychodzi!
W anoreksję można wpaść dość łatwo, ale czy tak łatwo i szybko możemy z niej wyjść? Jak długo trwa proces zdrowienia?
Baszar El-Helou: Na pewno nie jest to proces krótki. Jak mówią same osoby chorujące – z anoreksji nigdy się nie wychodzi. Osoby, które sobie poradziły z chorobą, zaznaczają, że anoreksja zawsze jest obok, przy nich. Często mówią o niej jako o drugiej osobie.
Oliwia Pietrasińska: Tego nie da się określić. Proces wychodzenia z zaburzeń odżywiania jest skomplikowany i wymaga współpracy pacjenta z wielodyscyplinarnym zespołem specjalistów. Jego powodzenie zależy przede wszystkim od motywacji i woli samego pacjenta, a także wsparcia i pomocy innych. Należy jednak podkreślić, iż leczenie przebiega zdecydowanie dłużej i trudniej, w przypadku, gdy choroba rozwijała się przez długi czas. Dlatego tak ważne jest wczesne zauważenie problemu!
Dieta wegetariańska a anoreksja
Dość często słyszymy o osobach, które wybrały dietę bezmięsną na drodze wyjścia ze swoich zaburzeń odżywiania, m.in. z anoreksji. Czy podczas leczenia można stosować dietę wegańską, wegetariańską lub inną alternatywną?
Baszar El-Helou: Wszystko zależy od tego, na jakim etapie choroby jesteśmy i co chcemy osiągnąć. Nie ma przeciwwskazań, żeby stosować dietę wegetariańską lub wegańską, pod warunkiem, że są zapewnione wszystkie składniki odżywcze.
Oliwia Pietrasińska: Jest to trudne pytanie, na które oczywiście odpowiedź brzmi – to zależy. Bowiem jakiekolwiek diety eliminacyjne niosą za sobą wiele zagrożeń i mogą zaburzyć proces powrotu do zdrowia. Przede wszystkim diety roślinne są często mniej kaloryczne od diet tradycyjnych. Osoba wychodząca z choroby może myśleć, że spożywa większe objętościowo posiłki i robi krok do przodu, a w rzeczywistości jednak dzienna wartość energetyczna diety nadal jest poniżej zapotrzebowania. Po drugie, zaburzenia odżywiania związane są z ciągłą kontrolą i myślami o jedzeniu – tu niestety również nie można uznać diety wegańskiej za najbardziej spontaniczną. Przykładowo, robiąc zakupy spożywcze, bardzo często weganie sprawdzają etykiety produktów, aby nie znalazł się w nich składnik odzwierzęcy. Wówczas cały czas kontrola i restrykcja będą towarzyszyły osobom wychodzącym z choroby.
Jednak patrząc na to z drugiej strony, czasami stosowanie diety roślinnej może być pomocne. A nawet służyć motywacją do wyzdrowienia. Niektórzy przed chorobą stosowali taką dietę i nie będą chcieli jej zmieniać. Nie należy wówczas na to nalegać. Pamiętajmy jednak, żeby takie odżywianie było kontrolowane pod okiem dietetyka, a jadłospis zawierał odpowiednią wartość energetyczną oraz wszystkie niezbędne składniki odżywcze i mineralne. Warto jednak wziąć pod uwagę realne motywy stosowania diet eliminacyjnych u pacjentów oraz zastanowić się razem z nimi co jest dla nich priorytetem.
Czy są jakieś czynniki, które niezauważone mogą prowadzić do nawrotu choroby?
Baszar El-Helou: Jest to choroba związana z życiem, całą otoczką dookoła. Nie da się określić listy czynników, które mogą doprowadzić do nawrotu anoreksji. Warto pamiętać, że to my się cieszymy, że taka osoba zdrowieje, tyje. Osoba chorująca na anoreksję każdy kilogram przyjmuje z bólem i stres czy nagła zmiana środowiska może wpłynąć negatywnie na proces jej zdrowienia.
Czytaj więcej rozmów w Wirtualny Klub Medyczny Ann:
- Laserowa korekcja wzroku: o tym warto wiedzieć [ROZMOWA]
- Prof. Bernarda Kazanowska pierwsza w Polsce zajęła się ozdrowieńcami: „*2000″ [WYWIAD]
- Ginekolog odpowiada na pytania, których wstydzisz się zadać [ROZMOWA]
Magdalena Pakulska – psycholog kliniczny, psychodietetyk. Ukończyła studia magisterskie z psychologii klinicznej oraz studia podyplomowe z psychodietetyki na Wydziale Psychologii Uniwersytetu SWPS w Warszawie. Aktualnie uczestniczy w poznańskiej edycji Podyplomowego Kursu Psychoterapii organizowanego przez Polski Instytut Ericksonowski. Doświadczenie zawodowe zdobywała pomagając osobom dorosłym w Stowarzyszeniu Lambda Warszawa oraz w Instytucie Psychologii Zdrowia. Przez pięć lat pracowała z klientami w obszarze interwencji kryzysowej oraz poradnictwie, wykorzystując wiedzę zdobytą podczas szkoleń z obszaru terapii poznawczo-behawioralnej, uzależnień oraz mindfulness. Posiada doświadczenie w psychoterapii osób z zaburzeniami odżywiania, z podwyższonym poziomem lęku, a także poszukującymi swoich wartości i życiowego spełnienia. Autorka artykułów z zakresu psychologii i psychodietetyki w specjalistycznym czasopiśmie Współczesna dietetyka. Aktualnie współpracuje z Instytutem Zdrowego Żywienia i Dietetyki Klinicznej „Sanvita”, gdzie prowadzi terapie i konsultacje indywidualne dla pacjentów.
Baszar El-Helou – dietetyk, psychodietetyk, wykładowca na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym. Ekspert w zagadnieniach związanych z: dietetyką, psychodietetyką, edukacją żywieniową, dietetyką praktyczną. Zajmuje się poradnictwem dietetycznym (w tym poradnictwem psychodietetycznym pacjentów z zaburzeniami odżywiania się z cechami uzależnienia), medycyną kulinarną, uwarunkowaniami zachowań żywieniowych, technologią żywności i potraw.
Oliwia Pietrasińska – dietetyk kliniczny. Doświadczenie i umiejętności w pracy z pacjentami zdobywała w warszawskich szpitalach, m.in. w Samodzielnym Publicznym Centralnym Szpitalu Klinicznym, Państwowym Szpitalu Klinicznym nr 1 im. prof. Orłowskiego i Samodzielnym Publicznym Dziecięcym Szpitalu Klinicznym. Aktywnie bierze udział w konferencjach naukowych, nieustannie poszerzając swoją wiedzę z zakresu dietetyki. Uczestniczka wielu szkoleń, między innymi: „Dieta wegańska”, „Zaburzenia Odżywiania”, „Fakty i mity w żywieniu” czy „Insulinooporność – co warto wiedzieć”. Członek zespołu Instytutu Zdrowego Żywienia i Dietetyki Klinicznej „Sanvita”, gdzie pracuje z osobami pragnącymi zmienić swoje nawyki żywieniowe, pacjentami z nadwagą, otyłością, zaburzeniami odżywiania, stosującymi dietę bezglutenową, roślinną (wegetariańską i wegańską) oraz z pacjentami z zaburzeniami gospodarki hormonalnej i nietolerancjami pokarmowymi.
Autor: Svitlana Slyvchenko, Wirtualny Klub Medyczny Ann